Yidiş: Tehlike altındaki bir dilden Arjantin'de kültürel bir patlamaya, kurslar ve ilgi çekici bir kılavuzla

II. Dünya Savaşı sırasında, büyük ölçüde Yidiş konuşan bir nüfusun yok edilmesiyle birlikte, Doğu Avrupa ülkelerinde Yidiş dilinin kullanımı durduruldu . Ancak, son birkaç yıldır hem Yahudiler hem de Yahudi olmayanlar arasında dili ve kültürünü incelemeye artan bir ilgi var. Bu durum, dünya çapında Yidiş'e adanmış çok sayıda dil kursu ve kültür festivalinin oluşturulmasına ve sunulmasına yol açtı.

Yidiş Öğrenme Kılavuzu (Libros del zorzal), Annick Prime-Margules ve Nadia Déhan-Rotschild tarafından yazılan ve İspanyolca konuşanlar için özel olarak uyarlanmış 85 dersten ve çevrimiçi olarak erişilebilen ses kayıtlarından oluşan kitabın Leopoldo Kulesz tarafından çevirisidir . Bu ders, 1000 yılı civarında doğan ve 1908 yılında Romanya'nın bir bölgesi olan Bukovina'nın Czernowitz şehrinde Yahudi halkının ulusal dillerinden biri olarak tanınan Yidiş dilini okumayı, yazmayı ve konuşmayı öğrenmeyi amaçlar.

UBA Felsefe ve Edebiyat Fakültesi'nde Dilbilim alanında Edebiyat mezunu ve kılavuzun teknik incelemesinden sorumlu olan Lucas Fiszman , Clarín'e şunları söyledi: "Bu kılavuz, Yidiş'e sıfırdan başlamak isteyenler ve ayrıca bilgisi olan ancak uzun zaman önce öğrenmiş veya yalnızca sözlü bir dil olarak kullanıp hiç okumamış veya yazmamış olanlar için tasarlandı."

"Hatta Yidiş konuşanlara bile hitap ediyor, çünkü kültür, Yidiş tarihi üzerine bölümler içeriyor , modern terimleri tanıtıyor ve telaffuzu tartışıyor, deyimleri açıklıyor ve daha fazlasını yapıyor," diye ekliyor.

Uzman, birkaç ünitenin "Yidiş dilini günlük olarak konuşanlar için eğlenceli veya özgün olabilecek hikayeler, efsaneler veya şakalar" üzerine kurulu olduğunu ekliyor ve şöyle açıklıyor: "Birkaç yıldır, kitaptaki (2012 Fransızca baskısı) etkinlikleri, başlangıç seviyesinden ana dili İngilizce olanlara kadar her seviyedeki kurslara dahil ediyorum."

Fiszman ayrıca 2025 yılında 100. yaşını kutlayacak olan IWO Vakfı'nda (Yahudi Araştırma Enstitüsü) Yidiş öğretmeni olarak çalışıyor. Libros del Zorzal, Fiszman'ın onuruna, kapağında heybetli bir tavus kuşu illüstrasyonunun yer aldığı özel bir el kitabı baskısı yayınladı.

Buenos Aires Üniversitesi Felsefe ve Edebiyat Fakültesi Dilbilimsel Antropoloji ve Etnolinguistik profesörü Susana Skura , "Yidiş, devleti olmayan bir dildir," diyor. "Ülkemize 19. yüzyılın sonlarında geldi ve 20. yüzyılın ilk yarısında günlük ve kurumsal yaşamda, eğitimde, tiyatroda, edebiyatta, basılı ve radyo gazeteciliğinde kullanıldı ," diyor ve göçmenlerin etnik bir dili olmaktan çıkıp, bin yılın sonlarına doğru azınlık ve azınlıklaştırılmış bir dil haline geldiğini ekliyor.

" Azınlık, onu kullanan, anlayan veya hatırlayan konuşmacıların sayısının çokluğu nedeniyle . Azınlık , diğer dilsel ve kültürel repertuarlarla uzun süreli asimetrik ilişkiler kurduğu ve kurduğu için; bu repertuarlarda tam olarak prestij sahibi olan dilin kendisi olmadığı için," diye belirtiyor.

Bu çifte eşitsizlik, "onu yalnızca tehlike altındaki bir dile dönüştürmekle kalmadı: aslında, konuşanlarının sosyal haklarını da etkiledi . Çeşitli argümanlara dayanabilen bu itibarsızlık, küçük bir sorun değil çünkü dil politikalarından daha fazlasını etkiliyor: günlük hayata, kültürel ve eğitim politikalarına müdahale ediyor," diye açıklıyor akademisyen.

Ve son dönemde yaşanan bir değişime dikkat çekerek sözlerini şöyle tamamlıyor: "Son yıllarda itibarsızlaşma ve yaklaşan ölüm süreci yavaşladı , çeşitliliğe yönelik yeni yaklaşım biçimleri ve yeni anlayışlar ortaya çıktı; buna genel olarak 'küçük' diller ve özellikle de bu dil de dahil."

Fiszman, "Çalışmaya gelen insanların motivasyonları çeşitlilik gösteriyor ," diyor. "Bazıları farklı sanat formlarıyla ilgileniyor çünkü bu onların araştırmalarının bir parçası; bazıları aile mirasının bir parçası; bazıları da daha az hegemonik, tarihsel olarak dışlanmış kesimlerle daha bağlantılı ve onları temsil eden bir Yahudilikle bağlantı arayışında."

Bu dili öğrenmekle ilgilenen kişilerin kimler olduğu sorusuna, evrenin çok çeşitli olduğunu söylüyor. "Bugün, atalarının -çoğunlukla hiç tanımadıkları- dilleriyle bağlantı kurmak için bu dile yaklaşan insanlar var. Ancak Aşkenaz ailelerinden gelmeyen Yidiş öğretmenleri, sanatçılar veya araştırmacılar onlarca yıldır bunu yapıyor," diyor.

Ayrıca New York ve Belçika'daki Ortodoks topluluklarında çok sayıda konuşanın bulunduğunu ve aynı zamanda dini bağlantısı olmayan çok sayıda insanın da Yidiş öğrenmek için geldiğini ekliyor.

Fiszman, Yahudi halkının tarihi boyunca sanatsal ve kültürel temsillerinde dilin önemi hakkında şunları söylüyor: " Yidiş'i Yahudi halkının kültüründen ayırmak neredeyse imkansızdır , en azından Orta ve Doğu Avrupa Yahudiliği hakkında yüzyıllardır konuştuğumuzda. Neredeyse tüm konuşanlarının, hatta Yidiş'ten kaçınıp İbranice, Almanca, Lehçe veya Rusça yazmayı tercih edenlerin çoğunun bile ana diliydi."

Yüzyıllar boyunca Yidiş kitaplarının kadın okuyuculara yönelik olduğunu ekliyor. "19. yüzyılda kitlesel göç, yeni yaşam biçimlerinin ortaya çıkması ve işçilerin örgütlenmesiyle birlikte erkek nüfus arasında Yidiş'e ilgi artmaya başladı ve okuyucu kitlesi genişledi. Bu çerçevede, modern bir Yidiş edebiyatı gelişmeye başladı ve bunu tiyatro, sinema ve Yidiş yaşamını betimleyen resimler izledi - belki de en önemli temsilcisi Marc Chagall'dır, ancak başkaları da vardı - revü tiyatrosu, varyete şovları, komedi ve grafik mizah."

Uzmana göre, Arjantin'de Yidiş edebiyatı ve tiyatro prodüksiyonları da vardı ve bunlar Arjantin tiyatrosu tarihine yeni yeni dahil edilmeye başlandı. "Ancak bu prodüksiyonlarda, çevirinin ötesinde, yalnızca Yidiş ile bağlantıları sayesinde anlaşılabilen bir kimlik, temalar, konular ve karakterlerin varlığı da belirgindir."

Buenos Aires Üniversitesi'nden (UBA) Müzik odaklı Sanat bölümünden mezun olan Yasmin Garfunkel , "İlkokulda, Yahudi eğitiminin verildiği birçok İbranice şarkı arasından bir Yidiş şarkısını öğrenecek kadar şanslıydım: Mark Varshavsky'nin Oyfn pripetchik - 'Ocakta' - şarkısı," diyor. "En popüler Yidiş şarkılarından biri. Öğrendiğimde büyülenmiştim ama 9 yaşındayken dili ve müziğini daha fazla keşfetmek aklıma gelmemişti."

Lisans eğitimini tamamladıktan sonra yetişkinliğe eriştiğinde, artık bir müzikolog ve şarkıcı olarak, kimlik ve sanat arayışının bir parçası olarak , Yidiş müzik repertuarını icra etmek amacıyla daha fazla araştırmaya karar verdi . "Bu amaçla dili ve kültürünü öğrenmeye karar verdim," diyor. "Bu şekilde, harika bir evrene ve her şeyden önce sembolik bir aidiyet alanına giden bir yol açtım."

2020'nin başlarında IWO Vakfı'nda dil eğitimi almaya başladı ve ardından Federico Garber'ı piyanist olarak davet ederek bir Yidiş müzik ikilisi kurdu . O zamandan beri birlikte popüler şarkılar, kendi besteleri ve notalarda yer alan ancak belki de bugüne kadar hiç çalınmamış şarkılar seslendirdiler. İkiliye daha sonra, üyesi olduğu klezmer ve Yidiş grubu Peretz Garcik'in de lideri olan klezmer müzik uzmanı Julián Brenlle, enine flüt sanatçısı olarak katıldı .

Buenos Aires Üniversitesi Felsefe ve Edebiyat Fakültesi'nden Susana Skura, sosyolinguist Nancy Dorian'ın şu sözlerini aktarıyor: "Atalardan kalma ana dile bağlılık genellikle güçlüdür, bu nedenle uygun koşullar olduğunda kullanımı sürdürülür, ancak bu dile ve konuşanlarına itibar kaybı geldiğinde onu terk etme baskısına direnmek çok zordur ."

Skura, Arjantin'deki Yidiş örneğinde olduğu gibi kültürel üretim hacmi yüksek dillerle uğraşırken, bunların genellikle "etnik grup içinde gerçekleşen ve destek ve bilgi sunabilen, en savunmasız dillerin hayatta kalmasına yönelik tehditler konusunda kamuoyunun farkındalığını artırmaya yardımcı olabilecek uzmanların bulunmasının arzu edildiği " süreçler olduğunu söylüyor.

Sonuç olarak şunları vurguluyor: "IWO Vakfı gibi kurumlar ve Buenos Aires Üniversitesi gibi kurumlar , bu muazzam kültürel üretimin yayılmasını destekliyor ve teşvik ediyor . Bu nedenle, bu yeni el kitabı gibi kitaplar, Yidiş'in canlandırılması sürecini destekliyor ve ona geri bildirim sağlıyor ve onunla yenilenmiş bir şekilde bağlantı kurmamıza yardımcı oluyor. Bugün, Arjantin'de Yidiş tarihinde yeni bir sayfa açmaya istekli, son derece yetenekli birçok insan var."

Annick Prime-Margules ve Nadia Déhan-Rotschild tarafından yazılan Yidiş Öğrenme Kılavuzu . Leopoldo Kulesz tarafından çevrilmiştir (Libros del Zorzal).