Sanat Tarihi | Doğu Almanya'dan Sanat: Bir kum havuzuna gömülmüş

Mesleği sanatçı olan bir arkadaşım, yakın zamanda bir doğum günü partisinde, Cumhuriyet Sarayı yıkıldığında kimsenin istemediği, güzel tasarımlı lambaların nereye gittiğini anlattı. Tipik bir Doğu Almanya tasarımı olan "çubuk şeklindeki aydınlatma sistemi"nden sayısız lamba, geçmiş bir çağın kalıntıları, yanlış toplumdan ve yanlış zamandan kalma üne sahip eski hurdalar olarak görüldükleri için geride bırakıldı. Bu yazılı olmayan bir kuraldı: Doğu Almanya'da üretilen tüm ürünler, kapitalist üretimden gelen yeni, çağdaş hurdalarla derhal değiştirilmeliydi.

Doğu Almanya'nın (DAC) yıkılışından sonraki ilk on ila on beş yıldaki genel durum buydu: her şey elden çıkmalıydı. Gözden uzak, gönülden de uzak. 1990'ların başlarında, satıcılar Berlin Duvarı'nın parçalarının yanı sıra Doğu Almanya'dan gelen diğer eşyaların da kârlı bir şekilde satılabileceğini fark etmeden önce, Berlin kaldırımlarında, Honecker'in resimleri ve onur belgeleri ("Ulusal yeniden yapılanma çabalarında olağanüstü başarı belgesi") ile birlikte, yepyeni Doğu Almanya mobilyaları, tabaklar, ev eşyaları ve Marx/Engels'in mavi ciltli tamamlanmış eserlerinin, plastik veya suni deri klasörlerde, büyük atık yığınları halinde sergilendiğini görmek alışılmadık bir durum değildi.

Bir zamanlar kalitesiz sosyalist çöp olarak değerlendirilip umursamazca atılan, kötü bir kopyası artık "çok özel bir türden, ayrıcalıklı bir ev aksesuarı" olarak kabul edilen bir şey.

Bir zamanlar böyle bir yığından seçip eve götürdüğüm "Mitropa" plakaları artık yanımda değil: Bazıları taşınma sırasında kırıldı, bazılarını da verdim. Ama o zamandan kalma, VEB Tourist-Verlag tarafından yayınlanan ve hâlâ doyamadığım harika bir Berlin şehir haritası hâlâ bende: Sol tarafında, sarıya boyanmış ve üzerinde herhangi bir işaret bulunmayan "Batı Berlin" bölgesinin, "DAC'nin başkenti" şehrinin tam ortasına doğru uzandığını görebilirsiniz. Bu şehrin merkezi, görünüşe göre Grünau S-Bahn istasyonuydu ve sarı "Batı Berlin" bölgesini çevreleyen eski pembe şeridin ne olduğu konusunda bilgisiz izleyiciye hiçbir açıklama yapılmamıştı.

Kimsenin istemediği Cumhuriyet Sarayı'nın enkazında kalan lambalar, adı geçen sanatçının bir arkadaşı tarafından, yıkıma daha fazla dayanamadığı için alınıp bir yere kaldırıldı. Nerede oldukları bilinmiyor. Ancak, bilinen bir gerçek var ki, "orijinal bir Cumhuriyet Sarayı lambası/Sputnik sistem lambası/DAC tasarımı", tanınmış bir çevrimiçi açık artırma platformunda satışa sunuluyor. Güncel fiyatı 12.500 € ("veya en iyi teklif") olup, Kleinmachnow'dan teslim alınabilir.

Kapitalizmin temelden bozuk ve sapkın doğası, diğer şeylerin yanı sıra şu olguda da görülebilir: Korkunç derecede çirkin, yeniden inşa edilmiş "Berlin Şehir Sarayı"nda (eski Cumhuriyet Sarayı'nın bulunduğu yerde) bulunan sözde Humboldt Forum "dükkanında", yukarıda adı geçen Doğu Almanya tavan lambalarının taklitleri artık turistlere tanesi 3.895 avroya satılıyor: "Tarihi modellere göre tasarlanan yüksek kaliteli tavan lambası, çok özel bir ev aksesuarı. Özel tasarımı, bir zamanlar Cumhuriyet Sarayı'nda asılı duran lambalara dayanıyor ve her odada gerçekten göz alıcı. On iki küreli tavan lambası çok sınırlı sayıda üretildi ve yalnızca burada mevcut." Bir zamanlar kalitesiz sosyalist çöp olarak görüldüğü için dikkatsizce atılan bu kötü taklit artık "çok özel bir ev aksesuarı" olarak kabul ediliyor. Zaman Değişiyor.

Bir diğer, karşılaştırılabilir Berlin taşra komedisi, bir zamanlar Leninplatz'da (Lenin Meydanı) bulunan ve mantıksal olarak 1992'den beri Leninplatz olarak adlandırılmayan Doğu Berlin Lenin anıtı üzerindeki acıklı çekişmedir. Çünkü, insanlara GDR'yi hatırlatan her şey gibi, o zamanki amaç onu mümkün olduğunca tamamen ortadan kaldırmaktı - anahtar kelime: geçmiş bir çağdan kalma kalıntılar - ancak Diepgen liderliğindeki aşırı katı görüşlü Berlin CDU bile, sanat eserlerini parçalayıp ardından parçaları imha edilmek üzere atık yönetimi bölümüne teslim etmenin çok iyi bir izlenim bırakmayacağından şüpheleniyordu. Bu nedenle anıt 1991'de 129 ayrı parçaya ayrıldı ve - çocukların bazen ebeveynlerinden saklamak istedikleri şeyleri yaparken yaptıkları gibi - Berlin'in dış mahallelerinde, mümkün olduğunca uzakta bir kum havuzuna gömüldü. Bu eylemi olgun, aklı başında yetişkinlerin mantıklı davranışı olarak adlandırmazdım.

Yaklaşık 25 yıl sonra –çünkü aslında ölmüş olmasına rağmen, cesedi hâlâ şiddetle saldırıya uğrayan (tarihçi Ilko Sascha-Kowalczuk hâlâ geçimini bundan sağlıyor) GDR'yi neredeyse hiç kimse hatırlamıyordu, birkaç boomer dışında – komik bir şekilde bir süredir bulunamayan anıt başı, bir sergide sergilenmek üzere yeniden kazılıp çıkarıldı.

Eşyaları atmak ya da saklamak; bunlar yalnızca Federal Almanya Cumhuriyeti'nin GDR'den gelen sanat eserleriyle ilgili olarak benimsediği iki temel strateji değil, aynı zamanda Alman tarihiyle ilgili olarak da en yaygın iki uygulama gibi görünüyor.

Bu iki yaklaşımın daha iyi bir gelecekte yeniden değerlendirilmesi gerekip gerekmediğinden emin değilim. Ancak kesin olan şu ki, Doğu Almanya'nın tartışmasız en büyük Pop Art sanat eseri kurtarıldı. Şu anda Alman Tarih Müzesi'nde sergileniyor: Plastik, çelik sac ve floresan tüplerden yapılmış, yaklaşık on bir metre yüksekliğinde ve beş metreden geniş VEB Chemische Werke Buna kombinesinin neon tabelası. 1978'de Coswig yakınlarındaki Elbe Köprüsü'ne dikilmiş ve kimya kombinesinin reklamını yapıyordu. Batı Almanya ile Batı Berlin arasındaki transit güzergahta seyahat ettiğimde, reklam heykelindeki sarı, turuncu, kırmızı ve beyaz renklerdeki parlak yazılara hayran kalırdım; göz kamaştırıcı güzelliği neredeyse nefesimi kesiyordu: "Plaste und Elaste aus Schkopau" (Schkopau'dan Plastikler ve Elastomerler).