Po raz pierwszy wylesianie spadło we wszystkich biomach kraju

Dane z Mapbiomas wskazują, że w 2024 r. powierzchnia zdewastowanych terenów na terenie całej Brazylii zmniejszy się o 32,4%. Najbardziej zniszczonym biomem był Cerrado. W 2024 roku tempo wylesiania spadło na terenie całego kraju. Łączna powierzchnia zniszczeń zmniejszyła się o 32,4% w porównaniu z rokiem poprzednim, w którym odnotowano spadek o 26%. Dane te stanowią część Rocznego Raportu o Wylesianiu (RAD) sporządzonego przez inicjatywę Mapbiomas i opublikowanego w czwartek (15/05).

Jest to pierwszy raz od 2019 r., kiedy zaczęto sporządzać raport, kiedy RAD zidentyfikował cofnięcie się tego typu w sześciu krajowych biomach. Na większości ziem rdzennych (67%) w tym okresie nie odnotowano żadnych przypadków wylesiania. Mimo to w zeszłym roku kraj stracił 12 420 kilometrów kwadratowych (km²) rodzimej roślinności.

Cerrado to biom, w którym odnotowano największy obszar wylesienia, odpowiadający za 52% całkowitej utraty naturalnego krajobrazu w kraju. Drugie miejsce zajmuje Amazonia, a następnie Caatinga, Pantanal, Las Atlantycki i Pampa.

W obliczu tych liczb Tasso Azevedo, koordynator Mapbiomas, woli nie komentować, czy odnotowany spadek jest wystarczający w obliczu trwającego kryzysu klimatycznego, pogłębianego przez wylesianie.

„RAD nie dokonuje tego typu oceny. Patrzymy na dane. Z punktu widzenia emisji gazów cieplarnianych, gdy wylesianie jest redukowane, emisje spadają. Patrząc na sam fakt, mniejsze wylesianie jest lepsze dla klimatu” – odpowiedział Azevedo dla DW.

Najbardziej zniszczone

W Cerrado, gdzie w 2023 r. zanotowano znaczny wzrost zniszczeń, w ubiegłym roku wylesianie zmniejszyło się o 41,2%. Na tej rozległej brazylijskiej sawannie, w jednym z regionów o największej bioróżnorodności na świecie, utrata roślinności sięgnęła 6521 km². Biom ten zajmuje drugi co do wielkości obszar w kraju i obejmuje głównie Płaskowyż Centralny.

Region Matopiba (skrót od stanów Maranhão, Tocantins, Piauí i Bahia) miał największy obszar zdewastowany w Cerrado, stanowiący około 75% całości. „Jeśli weźmiemy pod uwagę dane z 2024 r., wylesianie w tym regionie jest większe niż w całej Amazonii” – podkreśla Roberta Rocha z Amazon Environmental Research Institute (Ipam), będącego częścią inicjatywy Mapbiomas.

Według Brazylijskiej Korporacji Badań Rolniczych (Embrapa) od połowy lat 80. XX wieku w Matopibie obserwuje się znaczną ekspansję rolnictwa. Region, którego granice oficjalnie wyznaczono dekretem prezydenckim, obejmuje 337 gmin i stał się ważnym ośrodkiem produkcji soi, kukurydzy i bawełny.

W rankingu dziesięciu miast z największą liczbą zniszczonych rodzimych roślinności liderem jest Cerrado. „São Desidério w Bahia zajmuje tę pozycję drugi rok z rzędu. W tym mieście jedynym wektorem presji wylesiania jest rolnictwo”, wyjaśnia Rocha, siła napędowa zniszczenia 1800 km² w gminie w 2024 r.

Spustoszenie Amazonii maleje

Po osiągnięciu szczytu ostatniej dekady w 2022 r., kiedy wylesienie objęło 12 468 km², wylesianie w Amazonii podążyło za ubiegłoroczną tendencją spadkową, kiedy to wylesiony obszar wyniósł 3777 km². Tę samą prawidłowość zaobserwowano w jednostkach ochrony przyrody i na terenach zamieszkanych przez rdzenną ludność.

„Prawie 99% wszystkich wykrytych przypadków wylesiania spowodowane jest rolnictwem i hodowlą zwierząt” – mówi Larissa Amorim z Amazon Institute of Man and the Environment (Imazon).

Podobny scenariusz można zaobserwować zwłaszcza w stanach położonych w regionie Amacro, obejmującym Amazonas, Acre i Rondônia, gdzie rolnictwo rozwijało się intensywniej, w tempie podobnym do tego w Matopiba.

Według RAD 2024, Pará, która będzie gospodarzem kolejnej konferencji klimatycznej ONZ, to nadal stan, w którym las deszczowy Amazonii znika najszybciej.

Zezwolono na rekordową wycinkę lasów

Podobnie jak w Cerrado i Amazonii, rolnictwo było główną przyczyną zaniku Caatinga. Oprócz tej działalności gospodarczej, projekty związane z odnawialnymi źródłami energii również przyczyniają się do wylesiania.

„Projekty te stają się coraz bardziej przestrzenne w obrębie biomu” – komentuje Diego Costa, badacz z Uniwersytetu Stanowego w Feira de Santana (Uefs).

Według informacji RAD, ostrzeżenia zarejestrowane przez satelity w 2024 r. wskazują, że powierzchnia wylesienia w biomie wyniosła 1745 km². Alarm, który spowodował największą w kraju wycinkę lasów, nadszedł z Canto do Buriti i Pavussu w prowincji Piauí i doprowadził do wycięcia 140 km² roślinności.

„To jest autoryzowane wylesianie. Zidentyfikowanym wektorem presji było rolnictwo i hodowla zwierząt” – dodaje Costa, mówiąc, że gminy graniczą z Matopiba.

Kolejnym faktem, który zwrócił uwagę badaczy, jest podział Caatinga na terytoria będące częścią ośrodków pustynnienia. Najbardziej krytyczne przypadki miały miejsce w regionie Sertão de São Francisco w Bahia; Irauçuba, Ceara; Cabrobo, Pernambuco.

Pantanal i Pampa

Pantanal był biomem, w którym nastąpił największy proporcjonalny spadek: spadek wylesiania wyniósł 58,6% w porównaniu z rokiem 2023.

„Krótko mówiąc, odnotowano niewiele przypadków wylesiania, które wiązałyby się z wylesieniem dużych obszarów” – mówi Eduardo Rosa z Mapbiomas. „W porównaniu ze wszystkimi biomami, Pantanal ma najwyższą średnią prędkość ogłaszania ostrzeżeń o wylesianiu, która wynosi 10 tysięcy metrów kwadratowych na dzień” – dodaje.

Po rekordowym zniszczeniu Pantanalu w 2023 r., kiedy to odnotowano 563 km², w ubiegłym roku całkowita powierzchnia zniszczeń wyniosła 232 km² – był to najniższy poziom w historii i podobny do tego z 2019 r.

Według RAD Pampa ma najmniejszy obszar wylesiony: 0,1% całkowitej powierzchni kraju. Jednak liczba ta może być niedoszacowana, ponieważ stosowane automatyczne systemy wykrywania i walidacji mają ograniczenia w zakresie identyfikowania tłumienia w środowiskach wiejskich – twierdzą eksperci.

„Szacujemy, że utrata roślinności trawiastej jest nawet 60 razy większa niż ta, którą odnotowujemy w przypadku lasów” – mówi Eduardo Velez z Geokarten o Pampie i wyzwaniach technologicznych, którym próbują sprostać naukowcy.

Wpływ zjawisk ekstremalnych

W Lesie Atlantyckim, najbardziej zniszczonym biomie w kraju w historii, ekstremalne zjawiska klimatyczne odnotowane w 2024 r. pozostawiły ślady, które wpłynęły na utratę roślinności.

„Rio Grande do Sul było trzecim stanem z największym wylesieniem w biomie z powodu skutków ekstremalnych zjawisk pogodowych. Powodzie, osuwiska i wiatry spowodowały znaczną utratę rodzimej roślinności” – wyjaśnia Natália Crusco z zespołu Mapbiomas.

W 2024 r. wycinka tego lasu tropikalnego pozostała stabilna po spadku o prawie 60% w 2023 r. Gdyby deszcze z kwietnia i maja ubiegłego roku nie wyrządziły tak dużych szkód na Południu, biom odnotowałby w tym okresie redukcję o co najmniej 20%, podsumowuje Crusco.