Panaceum

Sam Altman, Elon Musk i inni opowiadali się za stworzeniem „powszechnego dochodu podstawowego” (UBI) jako najwłaściwszego sposobu reagowania na powszechne bezrobocie, które ich zdaniem pojawi się dzięki wykorzystaniu sztucznej inteligencji (AI). W świecie, w którym komputery i roboty robią wszystko lepiej i szybciej niż ludzie, firmy nie będą miały motywacji do zatrudniania ludzi.

Twierdzą, że wykładniczy wzrost gospodarczy generowany przez sztuczną inteligencję umożliwi stworzenie bogatego świata, a bogactwo będzie dzielone między wszystkich za pośrednictwem UBI (opodatkowania firm w oparciu o wykorzystanie przez nie sztucznej inteligencji). Przedstawiają UBI jako cudowne narzędzie, które zapewni każdemu komfort ekonomiczny i pozwoli każdemu poświęcić się rodzinie, zainteresowaniom osobistym i rozrywce.

UBI pozwala im jednocześnie prezentować się jako filantropi, troszczący się o stabilność społeczną, a jednocześnie unikać dyskusji i krytyki tej przyszłości, którą przedstawiają nam jako nieuniknioną, a na której realizację przeznacza się coraz więcej środków, bez ograniczeń ze strony regulatora.

Świadomi stanu rozwoju technologicznego, ale jednocześnie pod presją oczekiwań inwestorów, którzy zainwestowali miliony w tę odyseję, po raz kolejny mówią nam, że ta przyszłość jest nieunikniona. I prawdopodobnie tak będzie, zwłaszcza dla młodych ludzi tuż po studiach – w końcu Google nie zatrudnia już młodszych programistów.

Ale co oznacza świat, w którym elita właścicieli wielkich firm technologicznych dominuje nad środkami produkcji, a ludzie są zbędni (w zmianie, której nie wyobrażał sobie nawet Marks)? Umowa społeczna społeczeństw demokratycznych opiera się w dużej mierze na opodatkowaniu pracy. Państwo funkcjonuje, ponieważ pracownicy płacą podatki. Co jednak, jeśli dochody państwa nie pochodzą z pracy, ale z bogactwa generowanego przez maszyny? Jakie bodźce będą miały rządy, aby edukować społeczeństwo i dbać o jego zdrowie?

Ryzyko polega na tym, że motywacją będzie redystrybucja tylko w stopniu wystarczającym do utrzymania pokoju społecznego, tworząc przepaść między elitą technologiczną a resztą społeczeństwa. Nie jest to scenariusz skrajny, jeśli weźmiemy pod uwagę państwa petrostańskie. W Zjednoczonych Emiratach Arabskich system ubezpieczeń społecznych finansowany wyłącznie z dochodów z ropy naftowej – nie ma podatku dochodowego – gwarantuje minimalny standard życia wszystkim obywatelom emiratu. Jednak w ZEA, podobnie jak w zdecydowanej większości tzw. państw petrostańskich (z wyjątkiem Norwegii), nie ma obywateli z prawami i obowiązkami, lecz poddanych, podlegających kaprysom rządzącej elity.

Przyszłość, którą przedstawiają nam Sam Altman i Elon Musk, wygląda jak technologiczna wersja teokracji, w której elity nie są religijne, lecz „technologiczne” – to „technokracja”. Źródło władzy się zmienia, ale wynik pozostaje ten sam.

A jakby ryzyko upadku demokracji i utrwalenia nierówności społecznych nie było wystarczające, musimy zastanowić się nad psychologicznym i społecznym wpływem świata bez pracy.

Najbliższa przyszłość nie obiecuje masowego zastąpienia pracy wymagającej wysiłku fizycznego czy niebezpiecznej, lecz raczej pracę intelektualną, którą uważamy za uprzywilejowany sposób rozwijania naszych umiejętności i cnót, a tym samym niezbędną do rozwoju człowieka w społeczeństwie. Praca to nie tylko sposób na zdobycie środków finansowych, ale także poczucie celu, pozwala na budowanie relacji międzyludzkich i stwarza możliwości rozwoju osobistego.

Ważne jest zatem, aby wpływ technologii na społeczeństwo nie ograniczał się do dyskusji o panaceum – dochodzie podstawowym – i aby społeczeństwo i politycy promowali dyskusję na temat rozwiązań partycypacyjnych, na przykład poprzez zgromadzenia obywatelskie, gdzie można omówić ten temat i wypracować wytyczne dotyczące skutecznych regulacji dotyczących wprowadzania sztucznej inteligencji. Tylko nie ignorując ani nie dewaluując tych zmian, możemy zapewnić godność pracy i sprawiedliwszy podział dochodów generowanych przez tę rewolucję.