WHO ostrzega: Ponad 14 milionów dzieci na świecie nadal nie zostało zaszczepionych

Dane ze 195 krajów pokazują, że 131 krajów konsekwentnie docierało do co najmniej 90% dzieci z pierwszą dawką szczepionki DTP od 2019 roku, ale nie odnotowano znaczącego postępu w rozszerzaniu tej grupy. Spośród krajów, które osiągnęły wskaźnik wyszczepialności poniżej 90% w 2019 roku, tylko 17 zdołało zwiększyć swoje wskaźniki w ciągu ostatnich pięciu lat. Tymczasem w 47 krajach postępy uległy zahamowaniu lub pogorszeniu. Spośród nich 22 kraje osiągnęły lub przekroczyły cel 90% w 2019 roku, ale od tego czasu odnotowały spadek.

Dane pokazują, że konflikty i kryzysy humanitarne mogą szybko zahamować postęp w zakresie szczepień. Jedna czwarta dzieci na świecie żyje w zaledwie 26 krajach dotkniętych niestabilnością, konfliktami lub kryzysami humanitarnymi, a mimo to stanowią one połowę wszystkich niezaszczepionych dzieci na świecie. Niepokojący jest fakt, że w połowie tych krajów liczba niezaszczepionych dzieci gwałtownie wzrosła z 3,6 miliona w 2019 roku do 5,4 miliona w 2024 roku, co podkreśla potrzebę uwzględnienia szczepień w działaniach humanitarnych.

W 57 krajach o niskich dochodach, wspieranych przez Gavi, Sojusz na rzecz Szczepień (Vaccine Alliance), odnotowano poprawę stanu szczepień w ciągu ostatniego roku, co pozwoliło na zmniejszenie liczby niezaszczepionych lub niedostatecznie zaszczepionych dzieci o około 650 000. Jednocześnie pojawiają się oznaki spadku w krajach o wyższych średnich i wysokich dochodach, gdzie wcześniej wskaźnik wyszczepialności utrzymywał się na poziomie co najmniej 90%. Nawet niewielkie spadki w poziomie wyszczepialności mogą drastycznie zwiększyć ryzyko wystąpienia epidemii i dodatkowo obciążyć i tak już przeciążone systemy opieki zdrowotnej.

„Dobrą wiadomością jest to, że udało nam się dotrzeć do większej liczby dzieci ze szczepionkami ratującymi życie. Jednak miliony dzieci nadal nie są chronione przed chorobami, którym można zapobiec, i to powinno nas wszystkich niepokoić” – powiedziała Catherine Russell, Dyrektor Wykonawcza UNICEF. „Musimy działać zdecydowanie już teraz, aby pokonać przeszkody, takie jak malejące budżety na opiekę zdrowotną, niestabilne systemy opieki zdrowotnej, dezinformacja i ograniczenia w dostępie spowodowane konfliktami. Żadne dziecko nie powinno umierać na chorobę, której potrafimy zapobiegać”.

WHO podkreśla, że pomimo tych szczególnych wyzwań kraje wspierane przez Gavi nadal wprowadzają i zwiększają liczbę szczepień, w tym przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), zapaleniu opon mózgowych, chorobie pneumokokowej, polio i rotawirusom.

Na przykład, szeroko zakrojone krajowe działania na rzecz wdrożenia i ponownego wprowadzenia szczepionki przeciwko HPV w krajach, które wcześniej ją wprowadziły, zwiększyły globalny zasięg o 4% w ciągu ostatniego roku. W 2024 roku 31% kwalifikujących się nastoletnich dziewcząt na świecie otrzymało co najmniej jedną dawkę szczepionki przeciwko HPV; większość dawek podano w krajach stosujących schemat szczepień jednodawkowych. Chociaż jest to dalekie od celu 90% zasięgu do 2030 roku, stanowi to znaczny wzrost w porównaniu z 17% zasięgiem w 2019 roku.

„W 2024 roku kraje o niskich dochodach objęły ochroną więcej dzieci niż kiedykolwiek wcześniej, a wskaźniki wyszczepialności wszystkich szczepień wspieranych przez Gavi rosły” – powiedziała Sania Nishtar, dyrektor generalna Gavi, Sojuszu na rzecz Szczepionek. „Jednak wzrost populacji, niestabilność i konflikty stanowią poważne przeszkody w osiągnięciu równości, narażając na ryzyko najbardziej bezbronne dzieci i społeczności. Stałe zaangażowanie rządów i partnerów będzie miało kluczowe znaczenie dla ratowania życia i ochrony świata przed zagrożeniami ze strony chorób zakaźnych”.

Poprawił się również wskaźnik wyszczepialności przeciwko odrze – 84% dzieci otrzymało pierwszą dawkę, a 76% drugą, co stanowi niewielki wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim. Szacuje się, że w 2024 roku szczepienia obejmą kolejne 2 miliony dzieci, ale ogólny wskaźnik wyszczepialności jest znacznie niższy niż 95% wymagane w każdej społeczności, aby zapobiec epidemiom.

Przekłada się to na ponad 30 milionów dzieci niedostatecznie chronionych przed odrą, co prowadzi do większych lub bardziej destabilizujących epidemii. W 2024 roku liczba krajów doświadczających dużych lub destabilizujących epidemii odry gwałtownie wzrosła, osiągając 60, co stanowi prawie dwukrotność liczby z 33 w 2022 roku.

Chociaż zapotrzebowanie na szczepienia dzieci utrzymuje się na wysokim poziomie, a ochrona przed szerszą gamą chorób rośnie, najnowsze szacunki – podkreślają WHO, UNICEF i Gavi – wskazują na niepokojącą tendencję. Krajowe i globalne luki w finansowaniu, rosnąca niestabilność na świecie oraz coraz liczniejsze dezinformacje na temat szczepionek grożą dalszym spowolnieniem, a nawet cofnięciem postępu, co wiąże się z ryzykiem wzrostu liczby ciężkich zachorowań i zgonów z powodu chorób, którym można zapobiegać dzięki szczepieniom.

WHO i UNICEF wzywają rządy i odpowiednich partnerów do: zajęcia się luką w finansowaniu kolejnego cyklu strategicznego Gavi (2026–2030), aby chronić miliony dzieci w krajach o niskich dochodach i zapewnić globalne bezpieczeństwo zdrowotne; wzmocnienia szczepień w dotkniętych konfliktami i niestabilnych środowiskach, aby dotrzeć do większej liczby dzieci przy dawce zerowej i zapobiec wybuchom epidemii śmiertelnych chorób; nadania priorytetu lokalnym strategiom i inwestycjom krajowym, poprzez trwałą integrację szczepień z systemami podstawowej opieki zdrowotnej w celu rozwiązania luk w równości; przeciwdziałania dezinformacji i dalszego zwiększania liczby szczepień poprzez podejście oparte na dowodach; oraz inwestowania w silniejsze systemy monitorowania danych i chorób w celu kierowania programami szczepień o dużym wpływie.