W brazylijskich więzieniach czytanie jest sposobem na złagodzenie wyroku

Trzy razy w tygodniu 130 osadzonych w więzieniu dla kobiet Talavera Bruce w zachodnim Rio de Janeiro spotyka się w czytelni, „małym schronieniu” wyposażonym w „pufy, poduszki, dywan i regał na książki”. Wszyscy biorą udział w projekcie „História além muros” („Historia poza murami”), który został uruchomiony w 2021 r. w celu zachęcenia osadzonych kobiet do czytania, podaje dziennik O Globo .

Pod nadzorem mediatorów uczestnicy omawiają przeczytane książki, dzielą się przekąskami, a także mogą wypożyczyć do trzech książek i zabrać je do swojej celi. W obliczu „trudności w czytaniu”, o których mówiło wielu więźniów, kolekcja licząca 600 dzieł – niemal w całości pochodzących z darowizn – została urozmaicona o literaturę brazylijską i zagraniczną, poezję, komiksy i książki dla dzieci. W więzieniu „tracimy swoją istotę” – powiedział jeden ze skazanych gazecie, po czym dodał:

„Książki pomagają nam rozbudzić uczucia, wspomnienia… To tak, jakbyśmy uczyli się na nowo, znów stali się dziećmi. Przestajemy być więźniami i na nowo odnajdujemy swoją tożsamość”.

Niektóre dostępne tytuły są również zintegrowane z oficjalnym programem skracania wyroków. Jak wyjaśnia portugalskojęzyczna strona internetowa niemieckiego radia Deutsche Welle , od 2012 r . obowiązuje prawo pozwalające więźniom na skrócenie wyroku o cztery dni za każdą przeczytaną książkę, na temat której muszą napisać krótkie eseje oceniane przez komisję. W ciągu roku można zatem odliczyć do czterdziestu ośmiu dni. Od 2021 r. uchwałą Krajowej Rady Sprawiedliwości system ten został rozszerzony, w szczególności o książki audio, o rewersach ustnych, w rysunkach czy w piosenkach.

„Głównym założeniem” tego prawa „było wspieranie więźniów i przyczynianie się do ich reintegracji ze społeczeństwem” – podkreśla profesor i badaczka literatury Rossaly Lorenset w artykule w brazylijskiej wersji australijskiego serwisu informacyjnego The Conversation . „Ale problemem jest ogromna przepaść między idealnym światem a rzeczywistością, jeśli chodzi o kwestię więziennictwa”.

Ponieważ w brazylijskich więzieniach dostęp do książek nie zawsze jest gwarantowany – w 30,4% z nich nie ma bibliotek. Jak zauważa Deutsche Welle , ogranicza to zakres tego systemu, z którego obecnie korzysta prawie jedna trzecia więźniów. W związku z tym stowarzyszenia czasami przejmują tę odpowiedzialność na zasadzie dobrowolności.

Polityka ta opiera się również na „lokalnych rozporządzeniach” i opiera się na współpracy władzy sądowniczej i wykonawczej, która ma być stosowana na całym terytorium – co jest dalekie od systematyczności. W południowym stanie Mato Grosso do Sul sądy ograniczają plany skrócenia wyroku do liczby godzin pracy.

Dla osób, które nie ukończyły edukacji, korzystanie z tej ustawy jest jeszcze bardziej skomplikowane. W stanie São Paulo, który „ma największą populację więźniów” w Brazylii, podobnie jak w Espírito Santo (południowy wschód), nie planuje się żadnych inicjatyw dla więźniów o niskich umiejętnościach czytania i pisania lub zerowych. W innych miejscach niektóre sądy twierdzą, że je uwzględniają, nie podając jednak szczegółów w tytule.

Wśród brazylijskich więźniów – stanowiących trzecią co do wielkości populację więźniów na świecie, po Stanach Zjednoczonych i Chinach – 53% jest analfabetami lub nie ukończyło szkoły średniej.

Uruchomiony w lutym przez rząd lewicowego prezydenta Luli „Plan na sprawiedliwy wyrok” ma na celu między innymi wyposażenie wszystkich więzień w szkoły i zagwarantowanie dostępu do systemu redukcji wyroków poprzez czytanie dla 60% więźniów do 2027 r. „Pilne jest podjęcie działań w celu poprawy brazylijskiego systemu więziennictwa” – podsumowuje Rossaly Lorenset. „Czytanie w więzieniu jest narzędziem, które może przyczynić się do lepszego życia wewnątrz i na zewnątrz [jego] murów […] Tak, czytanie może być sposobem na ucieczkę”.