Najdroższe wydatki na edukację to te, które nic nie wnoszą

Wakacje letnie tuż za rogiem, szkoły będą zamknięte przez kilka tygodni, a przygotowania do nowego roku szkolnego są w toku. To dobry moment, aby ocenić nasz system edukacji.

Według słynnego cytatu Johna F. Kennedy’ego, na dłuższą metę jest tylko jedna rzecz droższa od edukacji: brak edukacji. Niewątpliwie, dobra edukacja jest źródłem wszelkiej pomyślności gospodarczej. Ale pytanie pozostaje: za jaką cenę?

To pytanie, nad którym ekonomiści zajmujący się edukacją na całym świecie zastanawiają się od dziesięcioleci. Od lat 60. badania wykazały, że w krajach zachodnich nie ma systematycznego związku między wydatkami na szkolnictwo wyższe a lepszymi wynikami nauczania. Ważne jest, w jaki sposób fundusze są wykorzystywane. Czy dotyczy to również Szwajcarii?

Szwajcaria oferuje interesujące laboratorium do odpowiedzi na to pytanie: obowiązkowe kształcenie leży w gestii kantonów – istnieje 26 różnych modeli i odpowiednio zróżnicowane są wydatki na edukację.

Na przykład koszty osobowe na ucznia w kantonie Basel-Stadt wynoszą ponad 20 000 CHF, podczas gdy w kantonie Valais stanowią one tylko około połowę tej kwoty. Ale czy uczniowie z Bazylei osiągają również znacznie lepsze wyniki?

Aktualny raport dotyczący oceny podstawowych umiejętności pokazuje, że w Bazylei-Miaście jedynie 77 procent uczniów osiąga podstawowe umiejętności czytania – znacznie poniżej średniej szwajcarskiej.

Innymi słowy: 23 proc. uczniów z Bazylei pod koniec obowiązkowej nauki szkolnej nie jest w stanie zrozumieć spójnego tekstu, pojąć kluczowych treści ani odnieść ich do swojego codziennego życia – pomimo najwyższych wydatków na ucznia w Szwajcarii.

W Valais – przy znacznie niższych wydatkach – 78 proc. uczniów niemieckojęzycznych osiąga podstawowe umiejętności czytania, a 87 proc. uczniów francuskojęzycznych osiąga ten poziom – jest to najwyższy wskaźnik wśród wszystkich kantonów.

Oczywiście, nie można bezpośrednio porównywać uczniów z różnych kantonów: odsetek dzieci posługujących się językami obcymi lub pochodzących z grup społeczno-ekonomicznych jest bardzo zróżnicowany.

Razem z Matthiasem Biedermannem i Christophem Schalteggerem rozważyłem te i inne czynniki w porównaniu międzykantonalnym . Wynik: wyższe wydatki na osobę nie prowadzą systematycznie do lepszej jakości edukacji — mierzonej podstawowymi umiejętnościami zdobytymi w języku szkolnym.

Co z tego wynika? Więcej pieniędzy może być pomocne – ale tylko wtedy, gdy są wykorzystywane efektywnie. Badania zgadzają się: nie ilość pieniędzy ma znaczenie, ale sposób ich wykorzystania.

W przeszłości głównymi czynnikami kosztowymi szwajcarskich wydatków na edukację były redukcja liczebności klas i poprawa stosunku uczniów do nauczycieli. Jednak ich wpływ na wyniki uczniów jest naukowo kontrowersyjny.

Bardziej obiecujące byłoby ukierunkowane wsparcie tam, gdzie potrzeba działania jest największa — na przykład poprzez integrację językową dzieci obcojęzycznych. Badania pokazują, że deficyty językowe stanowią kluczowe bariery dla sukcesu akademickiego — nie tylko na zajęciach językowych, ale także w matematyce i naukach ścisłych — i dlatego są niezbędne dla przyszłego rozwoju.

Ale nawet najlepsze wsparcie pozostaje nieskuteczne, jeśli nauczyciel nie wie, jak je kompetentnie wdrożyć. Dobrzy nauczyciele mają mierzalny wpływ na późniejsze sukcesy edukacyjne – a nawet na dochody.

Ale jak rekrutować i zatrzymywać takich nauczycieli? Procedury selekcji dla przyszłych nauczycieli, które nie tylko oceniają formalne kwalifikacje, ale także systematycznie oceniają zdolności, motywację i potencjał pedagogiczny, są szczególnie obiecujące. Jeśli nauczyciele z powodzeniem wchodzą do zawodu, ukierunkowane systemy zachęt okazały się skuteczne – gdzie wydajność można obiektywnie zmierzyć i uzyskać sensowną informację zwrotną.

Nie chodzi tu o modele premiowania ryczałtowego, lecz o zróżnicowane wynagrodzenie, np. poprzez premie uzależnione od wyników dla nauczycieli, których uczniowie osiągają znacząco ponadprzeciętne postępy w testach standaryzowanych, lub poprzez ukierunkowane awanse dla szczególnie skutecznych nauczycieli.

Wszystko to prowadzi do prostego, ale niewygodnego wniosku: Więcej pieniędzy samo w sobie nie rozwiąże problemów edukacyjnych. Ważne jest, jak ukierunkowane i skuteczne są zasoby. Każdy, kto naprawdę chce poprawić jakość edukacji, nie powinien po prostu zwiększać budżetu, ale inwestować konkretnie w skuteczne środki. W końcu najdroższe wydatki na edukację to te, które nie przynoszą żadnych rezultatów.

Melanie Häner-Müller kieruje Katedrą Polityki Społecznej w Instytucie Szwajcarskiej Polityki Gospodarczej (IWP) na Uniwersytecie w Lucernie.