Rui Macedo reconstrueert verdwenen schilderijen uit het Mafra-paleis

Schilder Rui Macedo gaat een aantal schilderijen opnieuw maken die verdwenen zijn uit het Nationaal Paleis van Mafra sinds prins-regent D. João ze in 1804 naar Brazilië liet brengen.

Het project is onderdeel van een programma om de Ontdekkingszaal in het Nationaal Paleis van Mafra te renoveren en de waarde ervan te vergroten. De eerste fase hiervan werd in juli afgerond, met de restauratie van muurschilderingen die de maritieme expansie van de 15e en 16e eeuw uitbeelden, vertelde de directeur van het monument, Sérgio Gorjão, aan Lusa.

Naast de schilderingen aan het plafond en de muren – inmiddels gerestaureerd – van de Portugese kunstenaar en architect Cirilo Volkmar Machado (1748-1823, zijn in deze zaal ook bijschriften te zien van schilderijen die de kunstenaar bij vijf schilders heeft laten maken. Deze worden nu vervangen door nieuwe doeken, die “het dominante thema van de zaal weerspiegelen, maar dan met een hedendaagse kritische en creatieve blik”, aldus de verantwoordelijke, in antwoord op vragen via e-mail.

De Ontdekkingszaal van het Nationaal Paleis van Mafra was het onderwerp van een beeldenprogramma dat in 1795 van start ging, maar werd onderbroken door het vertrek van de koninklijke familie naar Brazilië in 1807, vanwege de Napoleontische invasies waaraan Portugal werd blootgesteld.

De plafondschildering dateert uit 1798 en is een van de eerste afbeeldingen van de geschiedenis van Portugal, geïnspireerd door het werk van Luís de Camões. De schildering toont onder meer figuren als Vasco da Gama, de veroveraar van de Adamastor, Pedro Álvares Cabral, zijn aankomst in Brazilië, Christoffel Columbus en Prins Hendrik de Zeevaarder.

De kamer was oorspronkelijk ook versierd met schilderijen van verschillende schilders, namelijk Vieira Portuense, Domingos Sequeira, José da Cunha Taborda, Bartolomeu António Calisto en Arcângelo Fosquini, in opdracht van Cirilo Wolkmar Machado, meegenomen naar Brazilië en sindsdien als vermist beschouwd.

“Op de lambrisering, onder de doeken, vind je de identificaties van de schilders, het jaar waarin ze het werk maakten, het thema en de historisch-literaire bron die als inspiratie diende”, benadrukt Sérgio Gorjão.

Over de artistieke uitdaging om in een historische context kunstwerken te creëren in een monument als dit – in 2019 door de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) uitgeroepen tot Werelderfgoed – stelt Rui Macedo dat hij de uitnodiging “met enthousiasme” en met een gevoel van “grote verantwoordelijkheid” heeft ontvangen.

"Ik geniet van deze uitdagingen die een directe dialoog proberen te creëren tussen verre historische tijden en een tijd waarin hedendaagse kunst zelden het medium is dat wordt gebruikt om een relatie te stimuleren tussen historisch erfgoed en hedendaagse artistieke gedachten", vertelde hij aan Lusa, eveneens in antwoord op vragen die per e-mail waren gesteld.

De artistieke praktijk van Rui Macedo richt zich voornamelijk op soortgelijke projecten die uitsluitend gebruikmaken van schilderijen die in museale ruimtes zijn geïnstalleerd. Daarbij wordt gezocht naar een dialoog met materieel en immaterieel erfgoed. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld het Nationaal Museum voor Hedendaagse Kunst in Lissabon, het Museum van de Republiek in Rio de Janeiro (Brazilië) en het Nationaal Museum voor Decoratieve Kunst in Madrid (Spanje).

"Terwijl ik onderzoek deed naar wat er bekend is over de verdwenen schilderijen – slechts een generiek programma van artistiek werk dat de Portugese schilder en architect Cyrillo de Volkmar Machado aan schilders en aan hemzelf voorstelde – was het een uitdaging en veeleisend om relevante picturale oplossingen te vinden die tegelijkertijd het thema van de kamer integreren en op wenselijke wijze een uitdagende lezing ervan bevorderen", beschreef de kunstenaar het proces.

Macedo bestudeerde het artistieke programma dat Cyrillo de Volkmar Machado destijds had voorgesteld voor het maken van zes grootschalige schilderijen, gebaseerd op zes teksten over verschillende momenten tijdens de eerste expeditie van Vasco da Gama naar India en de daaropvolgende Portugese aanwezigheid in het Oosten.

Omdat het een ruimte is die verwijst naar de mythologie, naar momenten in de geschiedenis van Portugal ten tijde van de maritieme expansie, "wordt het relevant om een herinterpretatie te maken die op metaforische wijze de vragen weerkaatst die voortkomen uit deze kruispunten van thema's, zoals kwetsbaarheid en macht, verhalen en traditionele kennis, identiteiten, rassenvermenging of zelfs de (on)definitie van culturele en geografische grenzen", benadrukte Rui Macedo het project dat in het 18e-eeuwse barokke monument zal worden uitgevoerd, in opdracht van koning João V.

Een deel van het onderzoeksproces – in de vorm van een artistieke residentie – is uitgevoerd in samenwerking met curator Inês Valle, die haar onderzoek heeft gericht “op projecten die de grenzen tussen het noordelijk en zuidelijk halfrond uitdagen en een heroverweging van het artistieke object bevorderen als resultaat van verhalen die van invloed zijn op het gebied”, merkte ze op.

Het resultaat van dit proces is de creatie en daaropvolgende installatie van grootschalige, op locatie vervaardigde schilderijen. Deze zullen de werken vervangen die in de 18e eeuw verdwenen. Volgens de directeur van het monument is dit project "een eerbetoon aan het werk van Luís de Camões in het jaar waarin zijn vijfde eeuwfeest wordt gevierd. Het herstelt de pracht van een artistiek ensemble dat is geïnspireerd op zijn epos."

De totale geraamde investering bedraagt 100.000 euro, waarvan 60.000 euro afkomstig is van het mecenaat van de Millennium bcp Foundation en de resterende 40.000 euro wordt gesteund door de Musea en Monumenten van Portugal, via een protocol dat in 2024 is ondertekend.