Een Alaska-avontuur

De ontmoeting tussen Donald Trump en Vladimir Poetin, gepland voor Alaska op 15 augustus, trekt internationale aandacht. Gezien de complexiteit van de oorlog en de kenmerken van beide presidenten is het op dit moment onmogelijk te voorspellen wat eruit zal voortkomen. Maar er wordt altijd gehoopt dat de ontmoeting zal leiden tot vrede tussen Rusland en Oekraïne, of de weg ernaartoe.

Op 1 februari verklaarde Poetin: "We hebben een duurzame en stabiele vrede nodig, gebaseerd op goede fundamenten, die zowel Rusland als Oekraïne tevreden stelt." Niemand zou het oneens zijn met deze uitspraak. Het probleem zijn niet deze uitspraken, maar andere van een andere aard, en vooral de effectieve acties van de Russische Federatie sinds de "speciale militaire operatie" die Oekraïne op 24 februari 2022 binnenviel.

Het is algemeen bekend: voor vrede is vertrouwen essentieel. Waar vertrouwen is, kan vrede zijn; waar geen vertrouwen is, kan geen vrede zijn. Er kan een staakt-het-vuren zijn (wat niet slecht is), maar geen echte vrede. En voor zo'n duurzame en stabiele vrede is stabiel en blijvend vertrouwen nodig.

Om vertrouwen in internationale betrekkingen te laten bestaan, moeten de partijen respect tonen voor de fundamentele beginselen waaraan zij zich verbinden en waaraan zij zich houden. Als zij zich aan deze beginselen houden, kan iedereen erop vertrouwen dat zij zich aan de nieuwe afspraken zullen houden. Zo niet, dan zal niemand zich eraan houden; en zal er geen vertrouwen zijn, geen vrede.

Het referentiekader

Zowel de Verenigde Staten van Amerika als Rusland en Oekraïne zijn oprichters van de Verenigde Naties. (Hoewel Oekraïne en Wit-Rusland ten tijde van de oprichting van de VN deel uitmaakten van de Sovjet-Unie, werden ze afzonderlijk erkend als oprichters en leden van de Verenigde Naties, naast de USSR, door een privilege dat hun werd verleend.) Daarom hebben de Verenigde Staten, Rusland en Oekraïne zich sinds 1945, onder het Handvest van de Verenigde Naties, ertoe verbonden "onze krachten te bundelen om de internationale vrede en veiligheid te handhaven" en "ervoor te zorgen dat gewapend geweld uitsluitend in het gemeenschappelijk belang wordt gebruikt". Zij hebben zich de volgende doelstellingen gesteld: "het handhaven van de internationale vrede en veiligheid", "het voorkomen en wegnemen van bedreigingen voor de vrede en het onderdrukken van agressie", en "het ontwikkelen van vriendschappelijke betrekkingen tussen landen, gebaseerd op respect voor het beginsel van gelijke rechten en zelfbeschikking van volkeren". Zij verkondigden als principes van de nieuwe internationale orde de "soevereine gelijkheid van al haar leden", de plicht om "internationale geschillen op vreedzame wijze op te lossen" en "zich in internationale betrekkingen te onthouden van dreiging met of gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van welke staat dan ook". Als permanente leden van de Veiligheidsraad moeten de VS en Rusland zich sterker aan deze verplichtingen houden dan anderen: ze moeten deze niet alleen nakomen, maar ook de handhaving ervan waarborgen.

De Verenigde Staten, Rusland en Oekraïne (de laatste twee als opvolgers van de USSR) maken ook deel uit van de OVSE. De OVSE heeft het kader vormgegeven dat de CVSE in 1975 in Helsinki heeft gedefinieerd, nog vóór de val van de Muur. De OVSE organiseerde modellen om de veiligheid en samenwerking van Europa te verdedigen en fundamentele principes te beschermen: soevereine gelijkheid; geen gebruik van geweld of dreiging; onschendbaarheid van grenzen; territoriale integriteit van staten; vreedzame oplossing van geschillen; gelijke rechten en zelfbeschikking voor volkeren; samenwerking tussen staten; nakoming te goeder trouw van verplichtingen die voortvloeien uit het internationaal recht.

De Verenigde Staten, de Russische Federatie en Oekraïne, samen met het Verenigd Koninkrijk, zijn ook ondertekenaars van een andere zeer belangrijke tekst: het Memorandum van Boedapest uit 1995. De andere drie partijen verzetten zich tegen de levering van kernwapens, die ze van de USSR hadden geërfd, aan Rusland en gaven Oekraïne plechtige veiligheidsgaranties, die categorisch werden uitgesproken, namelijk: "zij bevestigen hun toewijding aan Oekraïne om de onafhankelijkheid, soevereiniteit en bestaande grenzen van Oekraïne te respecteren"; en "zij bevestigen hun verplichting om af te zien van dreiging met of gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van Oekraïne."

De ontmoeting in het licht van de Russische agressie

De Russische Federatie presenteert zich tijdens de bijeenkomst in Alaska met de positie dat ze in 2014 – en ernstiger in 2022 – de veiligheidsgaranties uit 1995, de geest en letter van de Slotakte van Helsinki uit 1975 en het Handvest van de Verenigde Naties uit 1945 heeft geschonden tegenover Oekraïne: Rusland heeft zijn toevlucht genomen tot gewapend geweld, de grenzen van het buurland geschonden, het binnengevallen en aangevallen, de onafhankelijkheid en territoriale integriteit ervan geschonden, delen ervan bezet die het als zijn eigendom claimt, en voortdurend gehandeld in strijd met de internationale vrede en veiligheid. De Russische Federatie heeft niet alleen gehandeld in strijd met gevestigde beginselen, maar ook met geschreven recht, waarvan sommige vrij recent zijn.

Tot op heden is er geen nieuws dat Vladimir Poetin deze tekortkomingen heeft erkend en zich bereid heeft verklaard om het vredesakkoord te ondertekenen voor een terugkeer naar de status quo ante , dat wil zeggen het herstel van de situatie vóór 2014. Als dit niet vóór vrijdag gebeurt, lijkt de bijeenkomst niet gemakkelijk of vruchtbaar.

Als de principes die voor de toekomst in acht moeten worden genomen – vrede en harmonie, naleving van het internationaal recht – niet worden toegepast, vanaf nu, op het heden en het verleden van de oorlog die ons hier heeft gebracht, zal er geen vertrouwen ontstaan – en zal er geen vredesakkoord komen. Poetin zal van Trump niet de erkenning kunnen krijgen van het recht op verovering dat hij nastreeft, een idee waar de Verenigde Naties definitief een einde aan hebben gemaakt. De nieuwe internationale orde staat dit niet toe. Alleen de oude.

Het is ook onwaarschijnlijk dat Trump samen met Poetin, zonder Zelensky, een besluit zou nemen over Oekraïens grondgebied. Als hij dat wel zou doen, zou hij zich mogelijk moeten verantwoorden tegenover de Veiligheidsraad: hij zou grondgebied van de hand doen dat niet van hem is en daarmee de integriteit van Oekraïne schenden, hand in hand met Poetin.

Trumps belang op dit front is dat de VS een van de grootmachten is, en hun invloed zou Poetin kunnen dwingen terug te keren naar de regels die hij heeft overtreden. Als dat niet het geval is, is dat niet nodig. Als hij zich bij Poetin zou aansluiten, zou Trump de kant van de dreiging van oorlog kiezen, niet van vrede. In Alaska en daarbuiten staat de wereldorde, zoals vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties, eveneens op het spel: elke onrechtmatige winst van Poetin betekent een terugkeer naar het kader van 1939, met alle gevolgen van dien. Ironisch genoeg zou het zelfs neer kunnen komen op "nazificatie".

De veelgevraagde aanwezigheid van Zelensky en de Europese Unie op de top in Alaska slaat nergens op. Zelensky kan alleen samen met Poetin aanwezig zijn, nooit als een driepartijenbijeenkomst met Trump. De gelijktijdige aanwezigheid van zowel Trump als Zelensky zou een andere dynamiek teweegbrengen, die de bijeenkomst uiteindelijk volledig zou saboteren. Wat Trump zou kunnen bereiken, is dat de ontmoeting tussen Zelensky en Poetin onmiddellijk plaatsvindt, met effectieve beslissingsbevoegdheden – en dat zou een positieve uitkomst zijn van de 15e. Ik zeg hetzelfde over de EU: als ze met Poetin wil spreken, moet ze werken aan een bilaterale ontmoeting met de Russische Federatie om kwesties van gemeenschappelijke Europese veiligheid te beoordelen en te beslissen. Als ze die ontmoeting niet kan veiligstellen, moet ze beoordelen waarom ze zo zwak is dat ze dat niet kan.

Om de Nobelprijs voor de Vrede, waar hij naar verluidt naar streeft, waardig te zijn, moet Donald Trump de wreedheid van de agressie die Oekraïne drie jaar geleden heeft ondergaan, begrijpen en internaliseren en respect tonen voor het lijden van het Oekraïense volk. Hij moet ook een helder begrip hebben van het hedendaagse internationale recht en vermijden dat hij teruggeworpen wordt naar het tijdperk van de tsaren, waar Poetin graag naar verwijst. En hij kan niet bagatelliseren dat deze crisis werkelijk een zeer gevaarlijke bedreiging voor Europa vormt. Daarom volgen we het allemaal op de voet – het gaat om onze veiligheid en onze vrede.

Het NAVO-perspectief

Als leider van het grootste land van de NAVO moet Trump rekening houden met het huidige Strategisch Concept van de NAVO 2022 (Madrid): "De Russische Federatie vormt de grootste en meest directe bedreiging voor de veiligheid van de bondgenoten en voor de vrede en stabiliteit in het Euro-Atlantische gebied. Ze streeft ernaar invloedssferen en directe controle te creëren door middel van dwang, subversie, agressie en annexatie. (...) Haar dwingende militaire houding, retoriek en bewezen bereidheid om geweld te gebruiken om haar politieke doelen te bereiken, ondermijnen de op regels gebaseerde internationale orde." Dit is waar we nu staan.

U herinnert zich misschien nog het Strategisch Concept van de NAVO uit 2010 (Lissabon), dat de Russische Federatie negeerde en niet wilde benutten: “Samenwerking tussen de NAVO en Rusland is van strategisch belang omdat het bijdraagt aan de creatie van een gemeenschappelijke ruimte van vrede, stabiliteit en veiligheid.”

Het verschil tussen de twee zou Trump moeten uitleggen en benadrukken: laat Vladimir Poetin terugkeren naar 2010 en nooit meer de wapens opnemen om Europese landen in zijn Westen aan te vallen, binnen te vallen en te bezetten – en trouwens ook geen andere. Dan keren we veilig en met goede moed terug naar de geest van 2010.

Overigens bevestigen zowel het strategische concept van 2010 als dat van 2022 hetzelfde principe: "De NAVO zoekt geen confrontatie en vormt geen bedreiging voor de Russische Federatie." Het concept van 2010 voegde dit idee verder toe: "Integendeel: wij willen een echt strategisch partnerschap tussen de NAVO en Rusland en zullen daarnaar handelen, waarbij we wederkerigheid van Rusland verwachten." Als Rusland terugkeert naar 2010, zullen wij ook terugkeren naar dat sentiment en die doelstelling – en we zullen er zeker waakzamer op toezien, om een effectieve continentale de-escalatie te garanderen.

Laten we de uitspraak van Vladimir Poetin op 1 januari nog eens in herinnering roepen: "We hebben een duurzame en stabiele vrede nodig, gebaseerd op goede fundamenten, waar zowel Rusland als Oekraïne tevreden mee zijn." Op dit moment hangt dat vooral van hem af: hij moet terugkeren naar zijn eigen landsgrenzen en terugkeren naar het internationaal recht.

Als hij slaagt in dit avontuur in Alaska, verdient Donald Trump zeker de Nobelprijs voor de Vrede. Zo niet, nee. Maar het belangrijkste is niet de Nobelprijs. Waar het echt om draait, is vrede.