Waar ouderen geen geld hebben: Brazilianen leven langer en sparen minder

Brazilië kampt met een versnelde vergrijzing van de bevolking zonder goede financiële planning. Uit gegevens van het IBGE blijkt dat het aantal mensen boven de 60 jaar is gegroeid van 5,1% in 1970 tot 15,6% in 2022. De prognose is dat dit percentage in 2070 37,8% zal bedragen.

Het fenomeen is wereldwijd, maar in Brazilië manifesteert het zich sneller dan gebruikelijk is in ontwikkelingslanden. Terwijl Brazilianen steeds ouder worden, is het geboortecijfer de afgelopen decennia sterk gedaald. Hierdoor is het aandeel kinderen en jongeren in de totale bevolking afgenomen.

Deskundigen die door Gazeta do Povo zijn geïnterviewd, wijzen op een zorgwekkende realiteit: de Braziliaanse samenleving – op individueel, gezins-, bedrijfs- en overheidsniveau – is niet voldoende voorbereid op dit nieuwe tijdperk van lang leven.

"Landen als Frankrijk hadden 120 jaar nodig om een ​​percentage mensen van 50 jaar en ouder te bereiken dat Brazilië al in 40 jaar zal bereiken", aldus Clea Klouri, partner bij adviesbureau en agetech Data8.

Gerontoloog Alexandre Kalache, voorzitter van het Internationaal Centrum voor Lang Leven in Brazilië en adviseur voor Bradesco Seguros, benadrukt dat een lang leven een van de grootste prestaties van de hedendaagse samenleving is, maar dat het een nieuw perspectief vereist: "We moeten begrijpen dat ouder worden niet alleen gaat over in de toekomst zijn, maar over leven in het heden."

Financiële planning is essentieel voor de toekomst

Een van de belangrijkste factoren waardoor het land niet is voorbereid op de vergrijzing, is het lage spaarvermogen. Volgens het BIM bedroeg het 12-maandsgemiddelde eind vorig jaar slechts 14,5% van het BBP, de op één na laagste waarde sinds het derde kwartaal van 2021. Het spaarpercentage is gelijk aan het deel van het nationaal inkomen dat niet aan consumptie wordt besteed, maar juist wordt opgebouwd.

Volgens een rapport van de Braziliaanse Vereniging van Financiële en Kapitaalmarktentiteiten (Anbima) had slechts 37% van de Brazilianen in 2024 financiële beleggingen. Hoewel een derde van de bevolking aangeeft het afgelopen jaar geld te hebben gespaard, heeft minder dan de helft dit geld in geschikte financiële producten gestopt.

Uit het onderzoek blijkt ook dat 82% van de niet-gepensioneerden nog geen financiële reserve voor hun oude dag heeft aangelegd. Het voornemen om te sparen voor het pensioen daalt, van 58% in 2023 naar 53% in 2024. Het percentage mensen dat er nog niet eens aan heeft gedacht om een ​​spaarreserve aan te leggen, is gestegen van 23% naar 27%.

Economische instabiliteit en cultuur maken financiële planning moeilijk

Antônio Leitão, manager van het MAG Seguros Longevity Institute, benadrukt dat frequente economische crises en historische instabiliteit de langetermijnplanning in Brazilië belemmeren.

Econoom Eduardo Gianetti da Fonseca, auteur van The Value of Tomorrow , merkt ook op dat Brazilianen cultureel gezien gericht zijn op het genieten van het heden en dat ze minder offers van het heden willen brengen ten gunste van toekomstige voordelen.

Deze kenmerken, gecombineerd met een laag niveau van financiële educatie, maken het moeilijk om de planning die nodig is voor een langer leven te begrijpen en in de praktijk te brengen. Eén op de acht Brazilianen met een hoger onderwijsniveau en 29% van de Brazilianen tussen de 15 en 64 jaar zijn functioneel analfabeet.

De vergrijzing van de bevolking zet door zonder dat er gebruik wordt gemaakt van de demografische bonus

Deskundigen wijzen erop dat Brazilië onvoldoende gebruik heeft gemaakt van de demografische bonus, een periode met een hoog percentage mensen in de werkende leeftijd die duurde van de jaren zestig tot recent. "Het was een cruciale fout", zegt onderzoeker Janaina Feijó van het Braziliaanse Instituut voor Economie van de Getulio Vargas Foundation (FGV Ibre).

Essentiële investeringen in kwalitatief goed basisonderwijs en infrastructuur, die de bevolking beter hadden kunnen voorbereiden op een lang leven en een hogere productiviteit, waren echter onvoldoende of slecht gericht.

Volgens Leitão is onderwijs van fundamenteel belang om de productiviteit te verhogen, de inzetbaarheid te verbeteren en de sociale mobiliteit tussen generaties te bevorderen.

"Brazilië was traag met het ontwikkelen van efficiënt onderwijsbeleid. De doelstellingen van het Nationaal Onderwijsplan, zoals 35% van de kinderen tussen 0 en 3 jaar die naar school gaan, werden zelfs na de geplande deadline niet gehaald", legt Feijó uit.

Ondanks dat Brazilië tijdens de demografische bonus een groot personeelsbestand had, noteerde het land tussen 1981 en 2024 een productiviteitsgroei van slechts 0,5% per jaar, aldus FGV Ibre. De laatste vijf jaar was de groei zelfs nog kleiner: 0,3%. "Dit heeft te maken met de lage investeringen in technologie, innovatie en wetenschap", benadrukt Leitão.

Om de verwachte lagere economische groei na het einde van de bonus tegen te gaan, is het noodzakelijk om de productiviteit te verhogen door middel van technologie, innovatie en strategische investeringen, benadrukt Sergio Vale, hoofdeconoom van MB Associados. "Brazilië innoveert weinig en investeert weinig in deze gebieden."

Ook was er een gebrek aan investeringen in infrastructuur, wat essentieel is voor een nieuwe fase van de demografische bonus, die verband houdt met een verhoogde productiviteit. Volgens Feijó van FGV Ibre is de periode tussen 2000 en 2010 – die samenvalt met het einde van de regering van Fernando Henrique (PSDB) en bijna de gehele eerste en tweede termijn van Luiz Inácio Lula da Silva (PT) – niet gebruikt om dit te doen. "Het was een kostbaar moment dat we nooit meer kunnen terugkrijgen", zegt hij.

Ook het gebrek aan politieke prioritering van de agenda voor een langer leven draagt ​​bij aan de situatie. Op cruciale momenten, zoals verkiezingen, krijgen initiatieven die gericht zijn op ouderen niet de aandacht die ze verdienen, in tegenstelling tot initiatieven die gericht zijn op jongeren of kinderen. Er is een gebrek aan coördinatie en samenwerking binnen de overheid om het probleem van de vergrijzing op een geïntegreerde manier door verschillende instanties aan te pakken, zegt FGV-onderzoeker Ibre.

Ze benadrukt dat de overheidsinvesteringen in Brazilië de afgelopen twintig jaar gekenmerkt worden door "slechte toewijzing". Hulpverleningsprogramma's waren vaak niet gecoördineerd en het duurde lang voordat de identificatie van personen in nood werd verbeterd (zoals bij het Enkelvoudig Register). "Brazilië heeft lange tijd te weinig en te slecht uitgegeven", benadrukt hij.

'Cognitieve dissonantie' beïnvloedt de bevolking

Een ander probleem dat aan het licht komt, is de zogenaamde ‘cognitieve dissonantie’ in het gedrag van Brazilianen: mensen maken zich zorgen over hun financiële zekerheid op oudere leeftijd, maar deze bezorgdheid vertaalt zich zelden in effectieve planning of de aanschaf van financiële beschermingsproducten.

Het gemiddelde pensioen voor 23 miljoen Brazilianen bedraagt ​​R$ 1.831. Dit is niet voldoende om een ​​waardig leven te garanderen en vereist een individuele voorbereiding die velen niet hebben gehad. Het gevolg is dat het aantal wanbetalingen onder ouderen toeneemt.

Dit scenario heeft ook gevolgen voor de zogenaamde ‘sandwichgeneratie’, die tegelijkertijd de kosten moet dragen van financieel niet-voorbereide kinderen en ouders, die daardoor zowel economisch als emotioneel overbelast raken.

Dit is het tweede hoofdstuk uit de reeks rapporten "Bedreiging van de toekomst", die de economische uitdagingen van de vergrijzende Braziliaanse bevolking belicht .