Waarom Zwitserland de meeste nucleaire bunkers ter wereld heeft – en nu op zoek is naar modernisering ervan

"Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog."

Zo gaat dat in Zwitserland.

De harde rotsen van de Zwitserse Alpen zijn op grote diepte uitgegraven en herbergen een labyrint van tunnels voor civiele en militaire doeleinden, met honderden atoombestendige bunkers.

Hun ingangen zijn gecamoufleerd achter kleine deuren in een bos of zelfs onder gebouwen die op woningen lijken, maar in werkelijkheid twee meter hoge betonnen muren en ramen met geweergaten hebben.

Met 8,8 miljoen inwoners is Zwitserland het land met het hoogste aantal atoomschuilkelders per hoofd van de bevolking: meer dan 370.000. De meest recente cijfers geven aan dat er meer bunkerruimtes zijn dan inwoners.

Een wet uit 1963 garandeert dat alle burgers, inclusief buitenlanders en vluchtelingen, in geval van een gewapend conflict of een nucleaire ramp in hun eigen land of een buurland recht hebben op een stapelbed in een bunker.

De ruimte per persoon moet minimaal één vierkante meter zijn. Bovendien moeten bunkers zich op maximaal 30 minuten loopafstand van de woning bevinden, en in bergachtige gebieden op maximaal 60 minuten.

Deze afstanden zijn niet alleen te overbruggen vanwege de grootte van het land, maar ook omdat eigenaren van appartementencomplexen verplicht zijn om in elk huis een onderkomen te bouwen en uit te rusten.

"Het grootste deel van de bevolking woont in gebouwen met eigen bunkers. Als er geen schuilplaats is in een bewoond gebouw, zijn er openbare voorzieningen beschikbaar", legt het Bundesamt für Civiele Bescherming uit.

Schuilkelders zijn ontworpen voor gewapende conflicten en moeten bestand zijn tegen de effecten van moderne wapens. Dat wil zeggen dat ze bescherming moeten bieden tegen gevaarlijke stoffen zoals nucleaire, biologische en chemische wapens, maar ook tegen de gevolgen van conventionele wapens.

Dit maakt deel uit van de Zwitserse cultuur van civiele en burgerverdediging, niet van militaire verdediging.

"De stevige constructie aan de buitenkant van de schuilkelder kan minstens 10 ton druk per vierkante meter (d.w.z. 1 bar) aan. Dat betekent dat de schuilkelder bestand is tegen de instorting van een gebouw dat erop staat", legt Civiele Bescherming uit.

Na een aardbeving kunnen schuilkelders bijvoorbeeld als noodopvang dienen. Bovendien beschermen ze dankzij het type filter ook tegen biologische en chemische wapens, doordat de verontreinigde buitenlucht wordt gezuiverd.

'Het is goed om voorbereid te zijn'

"Ik voel me veiliger in de wetenschap dat er voor iedereen een schuilplaats is in geval van een nucleaire aanval of ramp. Ik denk niet dat een oorlog in Zwitserland of een van de buurlanden een waarschijnlijk scenario is. Maar ik denk dat het goed is om voorbereid te zijn", vertelde Nicolas Städler, inwoner van de stad Bazel, aan de grens met Duitsland en Frankrijk, aan BBC News Mundo.

Maar hij geeft toe dat, mocht er iets gebeuren, hij op dit punt niet weet waar de schuilplaats is waar hij naartoe moet.

Voor Daniel Jordi, adjunct-directeur van het Federaal Departement voor Civiele Bescherming, is het van groot belang om te weten waar je heen moet.

"De bunker waar je naartoe moet, is gekoppeld aan je adres. Maar het is normaal dat gezinnen verhuizen. Weten waar de schuilkelder is, zou alleen maar verwarring veroorzaken. Is het de oude? Is het de nieuwe? Ons advies is om dit alleen te communiceren als dat nodig is," zegt Jordi.

Het bestaan van dit netwerk gaat terug tot de Tweede Wereldoorlog, toen het land verdeeld was tussen Hitlers nazi-Duitsland, Benito Mussolini's fascistische Italië en zijn eigen neutraliteit. Zwitserland heeft zich sinds 1815 afzijdig gehouden van buitenlandse oorlogen.

De Koude Oorlog stimuleerde de bouw van deze faciliteiten verder, met name in de particuliere sector. Ze moeten allemaal om de tien jaar worden geïnspecteerd en een certificaat krijgen.

Veel van deze ruimtes zijn nu omgebouwd tot provisorische voorraadkamers, overvolle pakhuizen of wijnkelders. Sommige zijn nu musea, hotels of restaurants.

"Het idee was om de ruimte te kunnen gebruiken zonder de structuur ervan aan te passen. We hopen dat burgers, als het zover is, twee dagen de tijd hebben om dat deel van de kelder weer zijn oorspronkelijke functie te geven: een bunker", aldus de adjunct-directeur van het Bundesamt für Civiele Bescherming.

Gebouwd 50 of 60 jaar geleden

Andere bunkers zijn in verval geraakt doordat ze jarenlang niet meer gebruikt werden, maar ze moeten allemaal wel iedere tien jaar geïnspecteerd worden en een certificaat krijgen.

"Ik voel me niet langer beschermd. De ontwikkeling van oorlogswapens heeft een punt bereikt waarop een aanval op een burgerbevolking in Zwitserland talloze slachtoffers zou kunnen maken", legt Eugenio Garrido uit, een advocaat uit de Dominicaanse Republiek die al jaren in Zürich woont.

"Ik weet niet zeker of schuilkelders die 50 of 60 jaar geleden zijn gebouwd, deze aanvallen hadden kunnen voorkomen."

Nu wil de Zwitserse overheid, "gezien de veranderende wereldwijde veiligheidssituatie", het netwerk moderniseren en plant een investering van 250 miljoen dollar om ervoor te zorgen dat de bunkers klaar zijn voor gebruik in geval van nood.

Ambtenaren benadrukten dat de verbeteringen aan de schuilkelders geen voorbereidingen op oorlog zijn, maar een investering in de openbare veiligheid.

Isabella woont in Zürich. Ze weet ook niet zeker waar haar bunker is, maar vertelt BBC News Mundo dat de wetenschap dat het bestaat haar "gemoedsrust" geeft.

"Ik denk dat het een geweldige maatregel is om de bevolking te beschermen tegen een nucleaire ramp of conflict. Het geeft me gemoedsrust te weten dat mijn gezin en ik een plek hebben waar we beschermd zijn."

"Zoals de wereld nu eenmaal is, valt niets uit te sluiten, maar ik hoop dat Zwitserland zijn neutraliteit zal bewaren en een veilige plek zal blijven voor zijn inwoners en onderdak zal bieden aan mensen in nood", zegt ze, verwijzend naar de traditionele Zwitserse geest van gastvrijheid en neutraliteit. Nog niet zo lang geleden verwelkomde Zwitserland duizenden Joden die Hitlers nazi-Duitsland ontvluchtten.

Maar het besluit van de Zwitserse regering om sancties van de Europese Unie tegen Rusland in te stellen, markeerde een belangrijke verandering in de langdurige, onpartijdige houding van het land en in de mentaliteit van zijn burgers.

Toenemende interesse

Volgens lokale media melden Zwitserse bunkerbedrijven een aanzienlijke toename in het aantal vragen en verzoeken sinds het begin van het conflict. Zo meldde Oppidum Bunkers, een bouwbedrijf voor luxe bunkers, de afgelopen maanden een "gestaag toenemende" vraag naar zijn producten.

Andere bedrijven, zoals Mengeu AG en Lunor, kregen te maken met een "explosie aan opdrachten" om bestaande bunkers te renoveren of de functionaliteit ervan te controleren. Veel van deze bunkers dateren uit de jaren 60 tot 80 en moeten dringend worden onderhouden.

Daniel Jordi, ambtenaar voor civiele bescherming, bevestigt: "Ja, sinds de oorlog in Oekraïne hebben we veel meer vragen ontvangen, zowel van burgers als van de kantons die verantwoordelijk zijn voor het gereedmaken van schuilplaatsen en de toegang van mensen tot deze schuilplaatsen."

De vragengolf bestaat vaak uit: "Waar is mijn bunker?" "Heb ik er een?" "Is hij nog intact?" "Hoe kan ik de mijne repareren?"

Zwitserland vertrouwde jarenlang op het zogenaamde 'vredesdividend', wat leidde tot de verslechtering of verlating van de schuilkelders.

"Dit dividend heeft betrekking op veiligheidsuitgaven die de afgelopen decennia niet zijn gedaan, omdat er na het einde van de Koude Oorlog geen besef was van dreigende oorlogsrisico's voor de bevolking", legt professor Juan Moscoso del Prado, onderzoeker bij het EsadeGeo Instituut, uit.

Hij benadrukt dat de invasie van Oekraïne de integriteit van kritieke Oekraïense nucleaire infrastructuur, zoals de kerncentrale van Zaporizja, bedreigde. Bij een explosie of aanval zou de radioactieve besmettingswolk Centraal-Europa kunnen treffen, zoals in Tsjernobyl gebeurde.

Bovendien heeft de aankondiging van de Verenigde Staten om een deel van hun militairen van Europees grondgebied terug te trekken ook gevolgen voor Zwitserland.

Een gebied gevangen tussen buitenlandse conflicten

"Zwitserland was lange tijd een gebied ingeklemd tussen vijandige landen of blokken. Deze situatie duurde eeuwenlang voort, met periodes van oorlog en conflict tussen Frankrijk, Pruisen en later Duitsland, het Oostenrijks-Hongaarse Rijk en Rusland... Sinds het einde van de Koude Oorlog leek Zwitserland een eiland in een continent van vrede en stabiliteit, maar deze uniforme stabiliteit werd radicaal verstoord door de oorlog in Oekraïne", voegt Moscoso del Prado eraan toe.

En omdat de uitkomst van de oorlog in Oekraïne onbekend is, hebben andere landen op soortgelijke wijze gereageerd, bijvoorbeeld de Baltische staten, Finland, Noorwegen en Zweden.

Toen de Europese mogendheden besloten om de uitgaven aan defensie en bewapening te verhogen, reactiveerde Zwitserland een oud verdedigingssysteem dat ervoor zorgde dat het land de afgelopen eeuw buiten de gewapende conflicten kon blijven.