Recht om te staken versus plicht om te staken
Het stakingsrecht is een van de fundamentele pijlers van de democratische rechtsstaat en is uitdrukkelijk vastgelegd in de grondwet van de Portugese Republiek. Het staat voor de erkenning van de legitimiteit van werknemers om hun activiteiten collectief op te schorten als manier om druk op hen uit te oefenen voor betere werkomstandigheden, eerlijke lonen of naleving van rechten. Het is zonder enige twijfel een prestatie van de beschaving. Maar net als alle fundamentele rechten is het recht niet absoluut en moet het op verantwoorde wijze worden uitgeoefend, in evenwicht met de rechten van andere burgers.
De grote vraag die zich voordoet is: in hoeverre kan een staking van één groep, in naam van een legitiem recht, de vrijheid en rechten van vele anderen ernstig schaden? Wanneer een staking essentiële openbare diensten lamlegt en de toegang tot gezondheidszorg, onderwijs, mobiliteit of de vervulling van professionele verplichtingen verhindert, hebben we te maken met een conflict van vrijheden. “Mijn vrijheid eindigt wanneer ik de vrijheid van anderen beperk” — een democratische stelregel die soms vergeten lijkt te worden in momenten van radicalisering.
Het is niet legitiem dat in naam van een staking de toegang wordt geblokkeerd, dat degenen die willen werken fysiek worden verhinderd om te werken of dat er een sfeer van dwang wordt gecreëerd. Ik kan me herinneren dat ik beschrijvingen hoorde van de hete jaren van de PREC (Voortdurende Revolutionaire Periode), waarin de vakbondsstrijd werd verward met ideologische confrontatie. We hoorden verhalen over arbeiders die de toegang tot fabrieken werd ontzegd of over georganiseerde druk om tot een totale staking te komen. Wij dachten dat deze praktijken tot het verleden behoorden, maar bepaalde huidige houdingen laten zien dat de PREC nog steeds opduikt, vermomd als nieuwe doelen.
Meer dan ooit heeft dit soort houdingen reële gevolgen, die bovendien vaak haaks staan op de doelen die de stakers zelf verdedigen. Als een staking verder gaat dan de legitieme eisen en leidt tot wijdverbreide verstoringen, waardoor de werking van essentiële diensten of het vertrouwen van klanten voortdurend wordt geschaad, ontstaat er een instabiele omgeving waarin organisaties hun bedrijfsmodellen moeten herzien. De onvoorspelbaarheid van strategische sectoren, zoals transport, gezondheidszorg of administratieve diensten, leidt onvermijdelijk tot de zoektocht naar betrouwbaardere oplossingen die minder gevoelig zijn voor schommelingen in de arbeidsmarkt. Deze oplossing wordt in veel gevallen automatisering genoemd. En velen begrijpen de technologische verandering die eraan komt niet en de impact die het op de samenleving zal hebben.
Voor degenen die bedrijven leiden of openbare diensten beheren, is er de druk om de continuïteit van de bedrijfsvoering en de voorspelbaarheid voor burgers en consumenten te waarborgen. Hierdoor zijn investeringen in technologie, robotica en kunstmatige intelligentie niet alleen wenselijk, maar zelfs onvermijdelijk. Geautomatiseerde systemen staken niet, blokkeren de toegang niet en eisen geen salarisonderhandelingen. Wat begint als een daad van verzet, kan ironisch genoeg fungeren als katalysator om de overstap naar het afschaffen van menselijke tussenkomst in bepaalde processen te versnellen. Zo komen juist de werknemers die rechten proberen te behouden, onvrijwillig in een radicalisering van hun positie terecht, waardoor ze het ideale scenario voor hun vervanging creëren, de ruimte voor dialoog leegmaken en hun toekomstige relevantie in de waardeketen verzwakken.
Het verdedigen van het stakingsrecht is het beschermen van de democratie. Maar door bij de uitoefening van dit recht naleving van plichten te eisen, wordt de legitimiteit en de sociale cohesie ervan behouden. De staking mag geen instrument van uitsluiting of pure confrontatie zijn, maar juist een krachtige en respectvolle bevestiging. Het gaat er niet om het protest te ontkennen, maar om te onthouden dat vrijheid alleen ontstaat als de vrijheid van anderen wordt gerespecteerd.
Meer dan ooit hebben we behoefte aan een cultuur van dialoog, verantwoordelijkheid en matigheid. Want zonder deze actie zou iets wat begint als een roep om rechtvaardigheid, kunnen leiden tot een realiteit waarin geen protesterende arbeiders meer zijn… omdat er geen arbeiders meer zijn.
observador
