Brazilië: een religieuze ‘smeltkroes’

Ondanks het verlies van meer dan vijf miljoen katholieken in het afgelopen decennium, blijft Brazilië het meest katholieke land ter wereld. Gegevens uit de volkstelling van 2022 laten zelfs een trend zien van een afname van katholieken en een toename van evangelische christenen, maar ook een aanzienlijke toename van het aantal mensen zonder religie.

Volgens het Braziliaanse Instituut voor Geografie en Statistiek (IBGE) waren er volgens de laatste volkstelling ongeveer 100,2 miljoen katholieken, wat neerkomt op 56,7% van de bevolking. Dit is echter een aanzienlijke daling vergeleken met de 65,1% in 2010. Destijds waren er 105,4 miljoen katholieke gelovigen in het land.

Het aantal evangelische gelovigen is in tegengestelde richting gegroeid en is aanzienlijk gegroeid. Het vertegenwoordigt nu ongeveer 26,9% van de Braziliaanse bevolking, oftewel 47,4 miljoen mensen. Dit betekent een toename van 12 miljoen ten opzichte van 12 jaar geleden, en tevens het hoogste aantal ooit.

Bovendien bevestigen deze cijfers een al lang bestaande trend. Sinds de eerste officiële volkstelling (1872) is het aandeel katholieken in de Braziliaanse samenleving geleidelijk afgenomen. Het is echter belangrijk om te vermelden dat het land in de 19e eeuw officieel katholiek was en vrijwel iedereen, inclusief slaven, officieel als zodanig werd geclassificeerd.

De getallen moeten echter wel zorgvuldig worden gelezen.

Enerzijds is het een gegeven dat het rooms-katholicisme in het land al lange tijd in verval is, wat paus Franciscus ertoe heeft aangezet zijn bezorgdheid over de situatie uit te spreken. Maar er zijn ook andere lezingen die de aandacht trekken van geïnteresseerden. Vandaag de dag zijn er meer dan zestien miljoen mensen die beweren geen religie te hebben, wat neerkomt op een stijging van bijna 10% ten opzichte van de vorige volkstelling.

Opvallend is ook de groei van Afro-Braziliaanse religies, met name Umbanda en Candomblé. Deze religies vertegenwoordigen nu één procent van de bevolking, terwijl ze bij de vorige volkstelling statistisch gezien irrelevant waren (0,3%).

Bovendien moet er rekening mee worden gehouden dat in een continentaal land als Brazilië, met zoveel asymmetrieën, het katholieke geloof sterker is in bepaalde regio's zoals het noordoosten, in tegenstelling tot het zuiden en in grote steden, onder andere om culturele redenen. In het Amazonegebied overheersen de evangelicals echter dankzij een agressiever missionair werk.

Een andere belangrijke factor om rekening mee te houden is de progressieve verbinding tussen religie en politiek. Als dit al ongezond is voor de politiek, is het nog erger voor religie. De politieke implicaties van geloof worden bijvoorbeeld exemplarisch weergegeven in het Bolsonarisme, dat miljoenen Brazilianen tot onuitsprekelijke standpunten leidt.

De groei van evangelicals laat echter te wensen over. Tot de jaren zestig was evangelical zijn in Brazilië ("gelovig zijn", zoals ze vroeger zeiden) een vereiste op het cv, maar nu, na zoveel schandalen, is het bijna een record. Met andere woorden, veel mensen noemen zichzelf evangelical om politieke, sociale, economische of artistieke redenen, waardoor hun identiteit wordt opgeblazen. In werkelijkheid is het een bubbel waarin hordes opportunisten zich nestelen tussen eerlijke mensen die hun geloof zeer serieus nemen. Kijk maar naar het niveau van veel van de meest zichtbare evangelicale predikanten in het land, of de zogenaamde Bijbelse fractie, die niets meer is dan een karikatuur van hoe religieuze leiders zouden moeten zijn.

Brazilië had meer nodig en verdiende meer dan een ondankbare keuze tussen lulaïsme en bolsonarisme. Laat de duivel maar komen en kies tussen de twee. Het had het politieke centrum nodig om niet toe te geven aan politieke prostitutie en te kiezen voor degene die het meest betaalt. Het had een sterke middenklasse nodig die het onderscheidingsvermogen had om extremen te vermijden en in staat was een alternatief te creëren. Maar zolang het Braziliaanse politieke systeem is wat het is, zal het erg moeilijk blijven. Het is niet mogelijk om een ​​land goed te besturen als er meer dan dertig politieke partijen in het parlement vertegenwoordigd zijn, vandaar de onvermijdelijkheid van de mensalão-schandalen en andere corruptieschandalen, zowel links als rechts.

Brazilië kan en verdient het om een ​​groot land te zijn, niet alleen qua grondgebied, maar ook vanuit economisch, cultureel en sociaal oogpunt. Maar daarvoor is een radicaal andere politieke klasse nodig. En ook een ander niveau van religieus leiderschap.

De teksten in deze sectie geven de persoonlijke mening van de auteurs weer en vertegenwoordigen niet de redactionele positie van VISÃO.