“Een klant die zeven nachten in het hotel verblijft, is evenveel waard als zeven klanten die één nacht verblijven”

We spraken António Trindade na zijn lunch in restaurant Aviator 6, in de lounge van PortoBay Liberdade, in Lissabon, het vijfsterrenboetiekhotel vlakbij de Avenida da Liberdade. Als geboren gastheer verwelkomde hij ons op een zeer regenachtige dag en er werd een storm voorspeld, nadat de BTL – Lissabon Toerisme Uitwisseling was afgelopen. Binnen vijf minuten had hij zich omgekleed en zijn trui verruild voor een overhemd en een blazer. Hij bewaarde kleine kaartjes in zijn zak, maar als de beste spreker die hij is, raadpleegde hij ze niet eens om ons gesprek te beginnen. Een eerste interventie die ons geboeid achterliet door zijn uitleg en argumentatie over toerisme en het belang van het anticiperen op de vraag en het creëren van goede ervaringen.

Aan het einde van de bijeenkomst blikte António Trindade terug op zijn verleden en zijn professionele carrière. Van vaderskant stamt hij uit een familie van hoteliers op Madeira, maar het was nooit zijn bedoeling om daar een van te worden. Het was echter dankzij een uitzonderlijk verzoek, juist van zijn vader, Aníbal Trindade, dat hij een jaar voor 25 april 1974 in de sector aan de slag ging en een visionair in de toeristische sector werd. Momenteel vertegenwoordigt het toerisme 29% van het BBP van de autonome regio Madeira en biedt het werkgelegenheid aan 17% van de beroepsbevolking van de archipel.

Hij studeerde rechten aan de Universiteit van Lissabon en werkte twee jaar in de advocatuur voordat hij zich toelegde op het voortzetten van de Dorisol-familiegroep, nadat verschillende directeuren tegelijkertijd vertrokken. De tijd verstreek en in 1986, toen ook Portugal toetrad tot de EEG (Europese Economische Gemeenschap), ging de zakenman op zoek naar partners om zijn merk te creëren en zijn eerste echte hotelervaring te beleven. Hij ging een partnerschap aan met David Caldeira, een chemisch ingenieur die als econoom in de banksector werkte en een vooraanstaand figuur op het eiland was. Samen gingen ze een partnerschap aan met hotels waarmee ze familiebanden hadden of die besloten zich bij het project aan te sluiten. In 1988 openden ze Eden Mar, het eerste hotel van de groep, een viersterrenhotel met 146 kamers, waarbij het concept van ruime kamers en suites met kitchenette werd geïntroduceerd.

Als zoon van een Portugese vader en een Belgische moeder vertelt hij ons over de urenlange reizen naar het geboorteland van zijn moeder, soms per boot naar België, soms terug met de trein met de Sud Express van Parijs naar Lissabon. De 77-jarige hij is president-directeur van de PortoBay-groep, maar António Trindade heeft al aangegeven dat hij graag voorzitter van de groep wil blijven en dat dit jaar een nieuwe algemeen directeur het roer overneemt. Binnenkort meer nieuws van de meest internationaal bekroonde Portugese hotelgroep.

Is de BTL – Lissabon Toerisme Uitwisseling goed verlopen? Dit jaar brak het een record met 82 duizend bezoekers…

Wij zijn niet erg afhankelijk van de nationale markt. Maar het was wel interessant, niet alleen omdat er heel veel mensen van buiten kwamen, maar ook omdat onze vaste klanten langskwamen en dat had ik niet verwacht. De BTL is de laatste in de jaarlijkse cyclus van grote toerismebeurzen, na de drie belangrijkste referentiebeurzen: de World Travel Market in Londen in november, de Fitur in Madrid in februari en de ITB in Berlijn begin maart.

Hoe kan een hotelier tegenwoordig een visionair zijn?

De grote paradox waar de maatschappij momenteel mee te maken heeft – waarin de levensverwachting exponentieel toeneemt, maar de levenscycli van producten en ervaringen steeds korter worden – is dat we moeten voorspellen wat er in een tijdsbestek van meer dan vijf jaar kan gebeuren. De informatie die we ontvangen is zo enorm en veel uitgebreider dan tien of vijftien jaar geleden, dat de levenscyclus en de innovatiecyclus hierdoor veel sneller verlopen.

Ik vergelijk mijn branche vaak met de mode-industrie. We hebben het typische voorbeeld van Inditex, eigenaar van Zara. Wanneer een nieuwe collectie wordt gelanceerd, plaatst die deze vier weken lang in strategische winkels om zo de vraag te testen. Dan trek je het terug, doe je de berekeningen en heb je twee maanden de tijd om je product op de markt te brengen, waarbij de vraag toeneemt. Als ik een hotel bouw, kan er makkelijk vijf jaar zitten tussen het moment dat het project wordt goedgekeurd en het moment dat ik het voor mijn klanten openstel. Met andere woorden: ik moet mij aanpassen aan een veel groter tijdsperspectief. De grote uitdaging is dat de evolutie van vijf jaar heel lang is en dat ik me moet aanpassen aan allerlei wisselvalligheden en verschillende levens- en innovatiecycli.

Ik ben innovatief wanneer ik, als houder van het aanbod, de vraag stimuleer, en niet wanneer ik op de vraag reageer. Want als ik op de vraag reageer, loop ik het risico mijn ritme te verliezen. Laten we eens kijken naar de voorbeelden van restaurants: een restaurant raakt sneller uit de mode dan in mijn jeugd, toen het iets relatief blijvends was.

Helpt bureaucratie dan ook niet?

Helaas leven we in een land waar de publieke sector niet voldoende inspeelt op de behoeften van de private sector en op de vraag. Dan loop ik het risico dat mijn projecten achterhaald raken. Niet vanwege een gebrek aan visie of visionair vermogen, maar vanwege de enorme bureaucratie. En dat brengt met zich mee dat we ons moeten aanpassen aan de trends in het aanbod, wat altijd een groot risico met zich meebrengt: als ik op tijd iets verlies, ben ik niet langer de visionair die de vraag wil stimuleren, maar kom ik in de fase waarin ik reageer op de vraag. Omdat er regelgevende instanties zijn die zo ver verwijderd zijn van de realiteit van het toerisme, verliezen deze cycli vaak hun betekenis.

Welke best practices raadt u nieuwe hoteliers aan?

Het “drie P’s”-beleid dat de PortoBay-groep verdedigt. Het grote onderscheid ontstaat door het combineren van het beste product, de beste promotie, in de zin van de beste distributie, met de beste mensen. Bij ons heerst een cultuur waarin naar de klant wordt geluisterd en waarin we alles wat de klant op het gebied van innovatie te bieden heeft, in ons opnemen. Ik ben innovatiever wanneer ik de vraag stimuleer dan wanneer ik op de vraag reageer. Dit is een sector die gemaakt is voor de klant, voor menselijke relaties.

Heeft een op maat gemaakt aanbod, afgestemd op de klant, meer zin?

Ongetwijfeld. Er is een factor in het toerisme waarbij de termen 'goed bed en goed eten' worden vervangen door 'goede ervaringen'. Daarom zijn de kwalificaties van mensen ook erg belangrijk. Wij hebben ons altijd meer gericht op de basisopleiding dan op de specifieke academische vorming.

Het is een van de weinige hotelketens die investeert in restaurants met een Michelinster [dit jaar behield het de twee sterren van Il Gallo d'Oro, in The Cliff Bay, dat ook de Groene Ster kreeg, en drie andere restaurants die in de Michelingids worden aanbevolen].

Het weerspiegelt de zorg die wij besteden aan het compleet maken van de ervaring. Wij willen ervoor zorgen dat de duurzaamheid van het merk wordt bereikt door goede relaties, goede producten en goede ervaringen. Wij beschouwen gastronomie als een topbeleving tijdens het verblijf van onze gasten.

Was het een strategie voor de lange termijn?

Dat was geen toeval, en ook geen strak gestructureerd en uitgewerkt plan. Het ging erom veelzijdig genoeg te zijn om te kunnen werken aan het concept van kwaliteit, om het aanbod te kunnen diversifiëren waarmee de klant zijn vrije tijd kon invullen. Het was niet mijn doel om een ​​Michelinster te winnen. Het doel moet zijn om een ​​product te maken dat zo goed is dat het door elke gids wordt herkend.

Is Portugal erin geslaagd om zijn gastronomie en wijnen te promoten, zoals de Spanjaarden dat 20 jaar geleden deden?

We moeten ons bewust zijn van de omvang van elk land. De kwaliteitsevolutie van de Portugese gastronomie is enorm. Nog maar een paar jaar geleden was een goed gerecht een gerecht dat heel vullend was, maar dat is tegenwoordig niet meer het geval. Consumenten zijn tegenwoordig wereldser en veeleisender, maar chefs zijn ook wereldser en beter voorbereid.

Wat is de beste definitie van toerisme?

Toerisme zorgt ervoor dat mensen hierheen komen om te consumeren, toerisme zorgt ervoor dat mensen hierheen exporteren. In plaats van iets te exporteren tegen de prijs die de producent betaalt, laat ik de consument hier betalen voor de productie, de distributie, de arbeidsfactor en, heel belangrijk, de BTW, wat een belastingheffing is. Dit heeft een positief effect op alle sectoren. Op dit moment, nu de Verenigde Staten zware importbelastingen gaan heffen, zeg ik: laten we eens kijken of er meer Noord-Amerikaanse klanten hierheen komen om te consumeren. Dan kan ik ze meer en beter verkopen.

Toerisme in Portugal is niet zomaar één ding, toch? Zijn er meerdere “Portugais”?

Het product dat ik creëer, is nauw verbonden met de kenmerken van het gebied. Wanneer we het over toerisme in Portugal hebben, denken we dus aan de verschillende ervaringen die we in Portugal hebben. Elke regio van het land heeft zijn eigen kenmerken, waardoor ik als ondernemer mij moet aanpassen aan deze meerwaarde en moet inzien wat mijn bijdrage lokaal kan zijn. Ik heb altijd begrepen dat toerisme een fenomeen is, een regionale en blijvende industrie. De enige uitzondering zijn cruiseschepen, en zelfs die hebben een band met het gebied binnen het schip.

Wat is de reden voor het succes van het toerisme op Madeira?

Madeira was de enige diepwaterhaven op de zeeverbindingen tussen Europa en Zuid-Afrika en tussen Europa en Zuid-Amerika. Engelse, Duitse en Portugese schepen legden aan op Madeira omdat de koelcapaciteit nog niet zo groot was als tegenwoordig. In de jaren twintig en dertig vertrokken er dagelijks 20 tot 30 boten vanuit de haven van Funchal. Daarnaast beschikte de stad over maar liefst vijf casino's. Toen de Engelsen uit Zuid-Afrika terugkeerden, bleven ze nog een week om te wennen aan wat niet langer Afrika was, maar ook nog niet Europa. De uitdrukking “we zijn al op Madeira aangekomen” gaf aan dat de gewoonten waren veranderd.

Ik wist dat de ober die mij bediende aan tafel van Kaapstad tot Madeira Afrikaanse kleding droeg in kaki; van Madeira was het al smoking. Madeira was niet bepaald een zon- en strandbestemming, maar een subtropisch eiland waar men zich niet alleen richtte op de tropische realiteit, maar ook op de Europese ervaring.

Heeft het nog zin om te praten over het hoogseizoen voor toeristen op Madeira?

Niet meer. Binnen het hoogseizoen zijn er periodes waarin het lager is dan op andere momenten. Madeira is een relatief uitzonderlijk geval omdat de vraag, door diverse omstandigheden, het hele jaar door zeer hoog is. De PortoBay groep kent een bezettingsgraad van meer dan 90% per jaar.

En laten we eerlijk zijn, de Algarve heeft ook wel eens geweten hoe het de bezettingsduur kan verlengen. En nu de activiteiten toenemen, van eind maart tot eind oktober, moeten kleine restaurants en kleine bedrijven begrijpen dat ze het hele jaar open moeten zijn.

Is reizen weer minder democratisch geworden nu de koopkracht afneemt?

Dit is een relatief tijdelijke situatie en baart Lissabon grote zorgen. Porto heeft op dit moment een veel aantrekkelijker aanbod dan Lissabon, omdat het vermogen van het aanbod om te reageren op de vraag, feitelijk anders is. Lissabon is weliswaar beperkt bereikbaar, maar een bezoek aan Lissabon of een vertrek vanuit Lissabon zijn nog steeds aantrekkelijk geprijsd.

Is lokale accommodatie het gebied opnieuw gaan definiëren?

De bijdrage van lokale huisvesting aan de herwaardering van steden is onbetwistbaar. Het was absoluut niet interessant om de panden opnieuw geschikt te maken voor normale verhuur, vanwege het gebrek aan liquiditeit van de investering zelf. Maar de regelgeving is totaal anders dan die van de hotelsector. De beschikbare faciliteiten, zowel qua ontwerp als qua exploitatie, hebben absoluut niets te maken met de hotelsector. Er moet zoveel mogelijk regelgeving komen om niet alleen de beperkingen die hotels met zich meebrengen te verlichten, maar ook om aanvullende eisen te stellen aan de lokale accommodatie.

Bent u voorstander van de gemeentelijke toeristenbelasting?

De vergoeding moet altijd worden beschouwd als een vergoeding en niet als een belasting. Daarom is het belangrijk dat toeristen een bijdrage leveren aan het minimaliseren van de negatieve gevolgen die dit kan veroorzaken. Deze tarieven moeten een reikwijdte hebben die de gemeente zelf overstijgt en ten goede komt aan de regio.

Zou het u verbazen als er op Madeira, net als op de Spaanse eilanden, demonstraties tegen het massatoerisme zouden plaatsvinden?

De inwoners van Madeira doen dit niet omdat ze vinden dat de meerwaarde van het toerisme ruimschoots opweegt tegen de ongemakken die zich kunnen voordoen. Er is sprake van een inflatoire tendens wat betreft de huizenprijzen en de marktprijzen, maar de inwoners van Madeira zijn van mening dat deze 60.000 bedden (de helft in hotels en de helft in lokale accommodaties) voor een bevolking van 250.000 inwoners, zowel in termen van werkgelegenheid als in termen van welvaartscreatie, voldoende compensatie bieden voor de toename van de consumptie. Ik herhaal: toerisme gaat erom meer mensen hierheen te halen om te consumeren. De bijdrage van het toerisme is des te groter omdat dezelfde buitenlandse consument veel meer welvaart voor andere sectoren kan genereren dan de lokale consument.

Kan er nog meer gebouwd worden op Madeira?

Als ik naar de Balearen of de Canarische Eilanden ga, wordt de verhouding tussen het aantal bedden en het aantal inwoners ver overschreden. Ik zou zeggen dat Madeira misschien gebieden heeft die al overbevolkt zijn, zonder groeimogelijkheden – het natuurlijke uitbreidingsgebied van Funchal, dat de beste toegang tot de zee, de beste wandelpaden en de beste restaurants heeft – maar er is een fenomeen dat zich voordoet in de verschillende nationale regio's, en dat is niet bepaald lokale accommodatie, maar de aankoop van onroerend goed door buitenlanders. De waarheid is dat ik van Madeira naar 72 bestemmingen kan vliegen. Dat betekent dat diezelfde 72 bestemmingen ook naar Madeira kunnen vliegen en daar voor altijd kunnen blijven.

De laatste uitbreiding van de landingsbaan van de luchthaven van Funchal vond 25 jaar geleden plaats. Hoe los je een nieuwe extensie op?

Het spoor is groot genoeg. Madeira is een eiland met veel bergen en een moeilijk reliëf. Het was niet eenvoudig om de beste locatie te vinden. Het grootste probleem van de luchthaven is niet de grootte, maar de wind. Er is een enorme vertraging opgetreden bij het leveren van apparatuur om de effecten van wind te minimaliseren, evenals bij het vinden van alternatieven die de regio wel kunnen bedienen. De luchthaven op het naburige eiland Porto Santo diende vaak als ontvangstplaats voor vliegtuigen in moeilijke en onmogelijke tijden. Belangrijk is dat er voldoende mobiliteit is in de verbindingen tussen de eilanden.

Zijn de stop-startwerkzaamheden voor de verbetering van luchthaven Humberto Delgado in Lissabon schadelijk voor het toerisme?

Luchthaven Lissabon bedient niet alleen de hoofdstad, maar is ook een belangrijk knooppunt voor binnenlandse goederen naar de Algarve, Porto, Madeira en de Azoren. Het bij voorkeur bedienen van Portugese bestemmingen als een extra aantrekkelijkheidsfactor, of als factor bij het verzorgen van overnachtingen op andere bestemmingen, is iets dat moet worden beschouwd als de verantwoordelijkheid van de nationale luchtvaartmaatschappij. Het is niet alleen nodig om het aantal verblijvende passagiers te verhogen, maar door een aantal hubs te verplaatsen naar andere nationale luchthavens, zoals Porto of Faro, zal er meer beschikbaarheid zijn in Lissabon. Bijvoorbeeld, op intercontinentale vluchten of zelfs op Europese vluchten zal een passagier die vliegt tussen Frankfurt-Lissabon-Funchal of Frankfurt-Porto-Funchal precies hetzelfde zijn. De realiteit is dit: als er meer alternatieve luchthavens naar Lissabon komen, komen er meer plekken vrij om de hoofdstad effectief te bedienen.

Was de bouw van een nieuw vliegveld in Alcochete de beste keuze?

Ik ben geen luchtvaarttechnicus, dus ik wil niet over de locatie praten. Alcochete moet worden beschouwd als de grote luchthaven van de toekomst. Daarom is het essentieel om allereerst Luchthaven Humberto Delgado te optimaliseren. Een klant die zeven nachten in het hotel verblijft, is evenveel waard als zeven klanten die één nacht verblijven. Het gaat om de eenheid. Hoe kan ik, als ik te maken heb met beperkingen zoals een luchthaven zonder groeicapaciteit, inspelen op de groeiende vraag en aanbod? Omdat ik niet de mogelijkheid heb om meer klanten te hebben, moet ik er hard aan werken om ze langer vast te houden. Dit is een sterk onderscheidende factor, want als ik van twee naar drie nachten ga, levert dat al een winst van 50% op.

Door een nieuwe politieke crisis en nieuwe parlementsverkiezingen is de verkoop van TAP opnieuw opgeschort. Hoe kan dit dossier opgevolgd worden?

Dit is van bijzonder belang en heeft te maken met de nationale mogelijkheden bij de keuze van een nieuwe koper voor TAP. Ik ben er een groot voorstander van dat TAP bij voorkeur IAG – International Airlines Group, een groep die bedrijven als British Airways en Iberia controleert, kan integreren. Op nationaal niveau is het van essentieel belang dat we beseffen dat ons vermogen om op Europees niveau te interveniëren een minimale nationale dimensie vereist. Datzelfde zou niet gebeuren als we samen met Spanje een Iberische dimensie zouden aannemen. Het geval van Scandinavië, van drie kleine landen [Denemarken, Zweden en Noorwegen] die erin slaagden zichzelf te integreren in een gezamenlijke strategie, de Benelux zelf [economische en douane-unie gevormd door België, Nederland en Luxemburg] en de verbinding tussen Nederland en Duitsland, om op veel gebieden minimale dimensies te verkrijgen, zijn drie voorbeelden die ons serieus aan het denken moeten zetten over hoe we een Iberische bevestigingsstrategie moeten definiëren.

Wat zou het voor ons opleveren als we met Spanje zouden samenwerken?

Wij zijn een sterk unitair land met twee eilandregio's. Belangrijke beslissingen worden altijd genomen op basis van een eenheidsland, maar zijn sterk afhankelijk van de centrale ligging van Lissabon. En daarom hebben andere regio's die geen politieke betekenis hebben, zoals bijvoorbeeld Porto of de Algarve, altijd moeite om zich te laten gelden. Dat geldt niet voor Spanje. De aanname van regionale macht en het concept van regionalisme in Spanje hebben geleid tot een gemeenschappelijke behoefte op alle niveaus, zowel op het gebied van toegankelijkheid als op het gebied van de bevestiging van de economische ontwikkeling. Alle Spaanse steden zijn via lucht- en spoorverbindingen met elkaar verbonden. Het is dit inzicht in een sterrenvisie in ontwikkeling dat we nodig hebben.

De toename van het hotelaanbod moet gepaard gaan met luchtvervoer, maar de beperkte capaciteit van luchthavens vormt een rem op het toerisme. Het is een vicieuze cirkel.

Helaas. De hotels die nu gebouwd worden, zijn vijf of tien jaar geleden ontworpen. Deze levenscyclus, die wat betreft het aanbod langer is en totaal niet strookt met de vraagcyclus, is een van de grootste problemen bij deze aanpassing op het gebied van nationaal toerisme. Wat we nu zien in de groei van het aanbod in Lissabon, zou niet gebeuren als de huidige informatie zou aangeven dat de volgende luchthaven pas over tien jaar klaar zou zijn. Essentieel is bijvoorbeeld dat alle stakeholders in de mobiliteitssector dezelfde visie hebben, zodat de vraag meer gericht is op het aantal nachten dan op het aantal klanten, gelijke tred houdt met de groei van het aanbod.

Hebben TAP-vluchtbestemmingen invloed op uw plannen voor hotellocaties?

Liever wel. Het voorbeeld van de investering van de PortoBay-groep in Brazilië [de opening van het eerste hotel in het land, in Rio de Janeiro, in 2007] was zelfs een tweede investeringsoptie. We zijn niet naar Mexico gegaan, zoals onze partner Thomas Cook, een van de grootste Europese touroperators, destijds beweerde. Bovendien was Brazilië een bijzonder belangrijke markt. Er wonen 200 miljoen mensen, maar slechts 10%, 20 miljoen Brazilianen, reizen. Waarom worden er geen hotels neergezet op plekken waar veel toeristen komen? Daarom zijn we in 2009 naar Rio de Janeiro en São Paulo geweest, met als enige uitzondering Búzios in 2007, een complex met slechts 20 kamers.

In welke gebieden zou u graag nieuwe hotels willen openen?

De prioriteit op korte termijn is het consolideren van de activiteiten in de Algarve. We hebben acht hotels op Madeira, we hadden er maar één in de Algarve (in een operationele leaseomgeving): het PortoBay Falésia in Albufeira. We vonden dat het het juiste moment was om onze capaciteit te vergroten, niet alleen vanuit operationeel oogpunt, maar ook vanuit investeringsperspectief.

Heeft u het over de samenwerking met de familiegroep Humbria Brazão?

Ik vroeg hen of ze geïnteresseerd waren in de verkoop van het Blue Ocean hotel, naast PortoBay Falésia, en ze zeiden: "We willen dat jullie onze partners worden in beide panden." We gingen van 310 naar 660 kamers en we hebben nog meer projecten die ons toekomstige investeringsplan zullen ondersteunen: nog een hotel in de Algarve, in het oude gedeelte van Lagos en nog een in het oude gedeelte van Funchal. Wij willen ons aanbod consolideren, een extra dimensie geven op nationaal niveau, maar niet zonder open te staan ​​voor de mogelijkheid om naar Spanje te kijken.

Is deze joint venture een manier om de grote investeringsfondsen te omzeilen die verantwoordelijk zijn voor de stijging van de prijzen van toeristisch vastgoed?

De opkomst van vastgoedbeleggingsfondsen heeft enige verandering teweeggebracht. De visie die ik als investeerder had, en de tolerantie ten aanzien van de terugverdientijd van de investering – als het me binnen zeven of acht jaar niet zou lukken, zou ik de kans niet voorbij laten gaan om mijn product te verbeteren, zelfs als de terugverdientijd zou toenemen – zorgde ervoor dat ik reactief naar de investering ging kijken, omdat we werden ingehaald.

Oorlogen dwongen mensen om hun vakantiebestemmingen te heroverwegen. Heeft de geografische ligging van Portugal ons voordeel opgeleverd? Maar tot wanneer zijn wij beschermd?

Zolang oorlogssituaties die het nauwst verband houden met het oostelijke Middellandse Zeegebied een regionaal karakter behouden, zijn wij winnaars. Er geldt immers altijd het principe van communicerende vaten in het Middellandse Zeegebied. In Europa is het aanbod van toerisme relatief stabiel groter dan de vraag. De bijdragen van intercontinentale markten, met name van de Verenigde Staten tot Europa, zijn belangrijk. Er zijn voorwaarden gecreëerd om ons toeristisch aanbod te onderscheiden. Kennelijk zijn er factoren die deze harmonie verstoren. Ten eerste zijn er de investeringen in het toerisme in het oostelijke Middellandse Zeegebied, met bijzondere nadruk op Turkije, een belangrijke concurrent in het Iberisch gebied.

We mogen niet vergeten dat Turkije Turkish Airlines heeft met zo'n 300 vliegtuigen en een zeer grote intercontinentale verbinding. Daar wordt echter met de Turkse lira betaald. Toerisme is belangrijk genoeg om de munteenheid te veranderen, afhankelijk van de ontwikkeling van de toeristenstroom naar het land. Daarnaast zijn er talloze voorbeelden van verticale investeringen, bijvoorbeeld in de sectoren transport, toerisme en hotels.

Heb je ooit de nadelen van het eilandleven ondervonden?

Voor iemand van Madeira is de zee een factor van verbinding met de wereld, van bevrijding en verandering. Madeira was jarenlang, tot ongeveer het midden van de 20e eeuw, een bijzonder arme regio. De bevolking leefde van de geldzendingen van emigranten die per boot naar Venezuela, Zuid-Afrika en Brazilië werden gebracht. We mogen niet vergeten dat een land met 250.000 inwoners momenteel meer dan een miljoen Madeirezen telt, eerste en tweede generaties van buiten de regio.

"

Artikel oorspronkelijk gepubliceerd in Exame nº 489