Pools Hooggerechtshof zegt dat de uitspraken van andere kamers ‘niet bestaan’ vanwege onrechtmatige rechters

In een verdere verergering van de rechtsstaatcrisis in Polen heeft een kamer van het Hooggerechtshof geoordeeld dat uitspraken van een andere kamer als "non-existent" moeten worden beschouwd vanwege de aanwezigheid van onrechtmatige rechters. Deze laatste kamer is onder andere verantwoordelijk voor het valideren van verkiezingsuitslagen.

Het omstreden orgaan, bekend als de Kamer voor Buitengewone Beoordeling en Publieke Zaken, werd opgericht door de voormalige regering van Recht en Rechtvaardigheid (PiS) als onderdeel van de omstreden hervorming van de rechterlijke macht.

De legitimiteit ervan werd eerder al verworpen door zowel het Hof van Justitie van de Europese Unie als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens .

Dat komt doordat de kamer uitsluitend bestaat uit rechters die zijn voorgedragen door de Nationale Raad voor Justitie (KRS), het orgaan dat verantwoordelijk is voor de benoeming van rechters. De KRS is echter ook al door PiS grondig onder handen genomen, omdat de KRS nu onder grotere politieke invloed staat en daardoor onwettig is geworden .

Woensdag deed een ander onderdeel van het Hooggerechtshof, de arbeidskamer, een resolutie uitgaan naar aanleiding van een klacht van werknemers van een bedrijf dat het onderwerp was van een uitspraak van de buitengewone herzieningskamer.

Een panel van zeven rechters van de arbeidskamer – die allemaal waren benoemd voordat de KRS door PiS werd herzien – oordeelde dat een uitspraak die was gedaan met de medewerking van zelfs maar één rechter die was benoemd door de hervormde KRS, als ‘niet-bestaand en nooit gebeurd’ moest worden beschouwd.

Bij haar beslissing verwees de Arbeidskamer naar een uitspraak van eerder deze maand van het HvJ-EU, waarin de onrechtmatigheid van de buitengewone herzieningskamer werd bevestigd en waarin werd gesteld dat haar uitspraken als “nietig” moesten worden beschouwd.

"Rechtbanken moeten voldoen aan alle eisen die op EU-niveau zijn vastgesteld", schreef de presiderende rechter, Dawid Miąsik, geciteerd door de krant Dziennik Gazeta Prawna . "Een [buitengewone kamer van beroep] met zelfs één ten onrechte benoemde rechter voldoet niet aan deze eis."

Omdat alle rechters in het buitengewone beoordelingscomité van de kamer werden benoemd na de reorganisatie van de Nationale Raad voor Justitie, waardoor deze raad onwettig werd, hebben de opmerkingen van Miąsik in feite betrekking op alle uitspraken die de kamer heeft gedaan.

"Overal waar we te maken hebben met een uitspraak van een niet-rechtbank, heeft een nationale rechtbank de mogelijkheid om deze EU-rechtsvordering in te schakelen", aldus Miąsik. Hij voegde er echter aan toe dat "deze rechtsvordering vooralsnog vrij nauw gedefinieerd is... [en] betrekking heeft op de hoogste rechterlijke instantie in een bepaald land."

Tot de uitspraken van de buitengewone herzieningskamer behoren uitspraken die de geldigheid van verkiezingen bevestigen , waaronder de parlementsverkiezingen van 2023, waarbij PiS werd vervangen door de huidige regeringscoalitie, en de presidentsverkiezingen van dit jaar, die werden gewonnen door de door PiS gesteunde kandidaat Karol Nawrocki.

Mikołaj Malecki, rechtsgeleerde aan de Jagiellonische Universiteit in Krakau, merkte op dat, hoewel de “kracht van de resolutie [van de Arbeiderskamer] formeel beperkt is”, het mogelijk is om je voor te stellen dat hetzelfde principe breder wordt toegepast, ook met betrekking tot uitspraken over de geldigheid van verkiezingen.

Kamila Borszowska-Moszowska, een rechter die werd benoemd tot districtsrechter nadat de Nationale Raad voor Justitie door PiS werd hervormd, veroordeelde de resolutie van de arbeidskamer. Volgens haar was deze juridisch niet gerechtvaardigd en zou deze tot "chaos" leiden.

Zij merkte op dat volgens de Poolse grondwet de president de rechters benoemt (nadat ze door de KRS zijn voorgedragen) en dat het Hooggerechtshof niet het recht heeft om dergelijke beslissingen aan te vechten of de status van andere rechtbanken in twijfel te trekken.

Ook Krzysztof Szczucki, parlementslid voor PiS, veroordeelde de beslissing van de Arbeiderskamer. Volgens hem was het een zoveelste voorbeeld van rechters die proberen “de bevoegdheden van andere organen te ondermijnen”.

De minister van Justitie, Waldemar Żurek, verwelkomde de resolutie echter, die volgens hem het standpunt van de regering bevestigde dat "de Kamer van buitengewone toetsing en openbare zaken, in een samenstelling waarin ook maar één rechter is benoemd door de neo-KRS, niet voldoet aan de criteria van een rechtbank in de zin van het EU-recht."

Toen de huidige regering in 2023 aan de macht kwam, beloofde ze de rechtsstaat en de effectiviteit van de rechtbanken te herstellen door veel van de hervormingen van de PiS-rechtbank terug te draaien. Dit omvatte onder meer het voorstellen van maatregelen om de ongeveer 2500 rechters op verschillende niveaus die door de KRS waren benoemd na de reorganisatie, te behandelen.

Toch is er op dat vlak weinig vooruitgang geboekt. In sommige gevallen is dat te wijten aan tegenstand van de voormalige PiS-partijpresident Andrzej Duda, maar in veel andere gevallen komt het doordat de coalitie het niet eens is geworden over maatregelen die aan het parlement moeten worden voorgelegd.

Uit een vorige week gepubliceerde opiniepeiling blijkt dat het percentage Polen dat zegt de rechtbanken in hun land te wantrouwen inmiddels is gestegen tot 57%. Dat is het hoogste percentage ooit gemeten. Toen PiS in 2023 aftrad, was dat nog 41%.

Hoofdafbeelding: Penn State University Libraries/Flickr (onder CC BY-NC 2.0 )