Van dreigen met sancties naar topoverleg: Trumps houding richting Poetin lijkt weer volledig omgeslagen

De houding van Trump ten aanzien van Moskou lijkt in een week tijd weer volledig omgeslagen. Na twee ultimatums en dreigementen van aangescherpte sancties tegen Rusland, nodigt hij president Vladimir Poetin aankomende vrijdag uit in Alaska. Hier zouden ze spreken over een einde aan de oorlog die Moskou tegen buurland Oekraïne voert, en die tienduizenden Oekraïners het leven heeft gekost.

De Amerikaanse president hintte op een herverdeling van Oekraïense gebieden. „Het is zeer complex. We gaan wat [territorium] terugkrijgen, en we gaan wat ruilen. Er zal wat territorium uitgewisseld gaan worden, ter verbetering van [zowel Oekraïne als Rusland]”, zei Trump vrijdag in het Witte Huis.

In retrospect lijken het schijnbewegingen van Trump: de hervatting van wapenleveranties aan Oekraïne en de mogelijkheid van „verwoestende” sancties tegen Rusland als Poetin niet zou laten zien dat hij serieus was over de vrede. De sancties zouden afgelopen vrijdag ingesteld worden – maar blijven vooralsnog uit. Eén dag voor de deadline kwam het Amerikaanse voorstel om een topoverleg met de strijdende presidenten Zelensky en Poetin te hosten.

Het Kremlin sprong haasje-over dat voorstel en stelde een ontmoeting tussen alleen Vladimir Poetin en Donald Trump voor – zónder Zelensky. Nadat het Witte Huis even morde dat er zonder Zelensky niet gepraat kon worden, kwam er toch een uitnodiging op tafel.

De Oekraïense president Zelensky, die wel voor een trilaterale ontmoeting was, waarschuwde op sociale media dat praten over Oekraïne zonder Oekraïne geen zin heeft. „Besluiten die zonder Oekraïne worden gemaakt, zijn besluiten tegen vrede”, stelde Zelensky. „Dat zijn doodgeboren beslissingen. Onwerkbare beslissingen.”

Alaska

Op het eerste gezicht lijkt Alaska een controversiële locatie voor de bijeenkomst. Het is geen neutrale plek, zoals de door Poetin voorgestelde Verenigde Arabische Emiraten dat wel zijn. Bovendien recyclen Russische ultranationalisten periodiek het idee dat de Amerikaanse deelstaat aan Rusland toe zou behoren. Door hen zou het aanbod zelfs als provocatie opgevat kunnen worden.

Maar blijkbaar zijn er voor het Kremlin genoeg redenen om te geloven dat Poetin in Alaska een warm onthaal wacht. Binnen enkele uren ging het Kremlin akkoord. Verscheidene Rusland-analisten wijzen er al een tijd op dat Poetin gelooft dat Trump kan helpen zijn militaire doelen te bereiken zonder verder te vechten.

Trump lijkt daar niet wars van. De Amerikaanse gezant Steve Witkoff zou bij Europese bondgenoten lobbyen voor een tweefasenplan waarbij Oekraïne zich eerst geheel terugtrekt uit de provincies Loehansk en Donetsk. Dit bleek uit gesprekken van anonieme Europese hoogwaardigheidsbekleders met The Wall Street Journal.

Oekraïne verdedigt in dat gebied nog meerdere steden en vele nederzettingen. Alleen al in de steden Slovjansk en Kramatorsk wonen nog meer dan 100.000 Oekraïense burgers.

In fase twee zou dan verder onderhandeld worden over de ‘definitieve vrede’. Hoeveel waarde aan het tweefasenplan gehecht moet worden, is niet duidelijk. Het Duitse medium Bild schreef zaterdag op basis van Oekraïense regeringsbronnen dat Witkoff het Russische voorstel woensdag in Moskou mogelijk verkeerd begrepen heeft – en dat Poetin óók Oekraïense terugtrekking uit de zuidelijke provincies Cherson en Zaporizja wil. Witkoff zou gedacht hebben dat Rusland uit dat gebied zelf zou terugtrekken – wat een soort van ruil zou betekenen.

Vrijdag lekte er via andere bronnen nog een ander plan uit. Daarin ging het over het bevriezen van de bestandslijn langs de huidige frontlinie. Een wapenstilstand – geen vrede. En voor die nieuwe situatie zouden sancties tegen Rusland opgeheven worden.

Er is dus niets zeker over wat er nu op tafel ligt. Mogelijk is dat een wens van Moskou: „Om de oplossing van de kwestie vreedzaam te benaderen, is het noodzakelijk gedetailleerde gesprekken te voeren. Niet in het openbaar, maar in alle rust, in de stilte van het onderhandelingsproces”, zei Vladimir Poetin vorige week in een gesprek met zijn Wit-Russische collega Aleksandr Loekasjenko.

Als het daadwerkelijk tot een presidentieel topoverleg komt, is dat al een grote overwinning voor Poetin. De laatste keer dat een Amerikaanse president met hem afsprak was Joe Biden in juni 2021. De Russische president raakte internationaal zeer geïsoleerd na zijn besluit Oekraïne binnen te vallen begin 2022.

Er staat nog steeds een ICC-arrestatiebevel tegen Poetin uit, wat staatsbezoeken lastig maakt. De VS hoeft hier niet aan te voldoen: het hielp het internationaal strafhof mede oprichten en ondertekende het Statuut van Rome, maar ratificeerde dat niet. Onder Trump is de houding richting het ICC ronduit vijandig.

Toch kan de keuze voor Alaska met het arrestatiebevel te maken hebben: de Beringstraat tussen de VS en Rusland is op zijn smalste punt slechts 3,2 kilometer. Poetin kan er rechtstreeks naartoe en hoeft hiervoor niet het luchtruim van ICC-landen te ontwijken.

Oekraïense reacties

Oekraïne snakt ondertussen naar vrede. Uit een opiniepeiling afgelopen week bleek dat 69 procent van de Oekraïners vredesonderhandelingen prefereert boven verder vechten. Toch gelooft een even groot deel van de ondervraagden dat zo’n vredesbestand binnen twaalf maanden onwaarschijnlijk is. En bijna driekwart van de Oekraïners keurt het Amerikaanse gemodder hiertoe af.

Hoewel veel Oekraïners inzien dat het door Rusland bezette gebied niet snel meer militair heroverd kan worden, is het juridisch afstaan van het gebied een brug te ver. Behalve de grondwettelijke en internationaal-rechtelijke problemen die dit oplevert, geloven Oekraïners dat een dergelijke beloning Rusland alleen maar zal aanmoedigen verder te vechten. Om over de gevolgen voor burgers nog maar te zwijgen: Rusland bestuurt het bezette Oekraïense gebied op repressieve wijze en volgens het recht van de sterkste.

„De Russen weigeren nog steeds te stoppen met moorden, investeren nog steeds in de oorlog, en houden nog steeds vast aan het ‘ruilen’ van Oekraïens territorium voor Oekraïens territorium”, schreef Zelensky zaterdagmiddag op X. Rusland zou in de onderhandelingen afkoersen op „voorwaarden die niets garanderen behalve een gunstiger positie voor Rusland om de oorlog voort te zetten”.

Oekraïners vestigen meer hoop op de EU en kijken vragend naar Europa. In een poging eensgezindheid te smeden, belde Zelensky op zaterdag met regeringsleiders. Hij ontving al diplomatieke steun betuigingen van de Franse president Emmanuel Macron, de Deense premier Mette Frederiksen en de Estse premier Kristen Michal.

„Als grenzen met geweld aangepast kunnen worden, is niets veilig… Soevereiniteit en territoriale integriteit zijn de hoekstenen van de wereldwijde stabiliteit”, stelde de Estse minister van Buitenlandse Zaken, Margus Tsahkna.

Maar komt de Europese reactie niet wat laat? Sam Green, professor aan het Rusland-instituut van het Londense King’s College, stelt online: „Het lijkt er nu op dat Oekraïne en Europa geconfronteerd gaan worden met precies het soort Faustiaanse deal waar ze sinds [Trumps aantreden in] februari bang voor zijn. Het feit dat Europa in de afgelopen zes maanden niet heeft gehandeld om een dergelijke deal te blokkeren, is een gebrek aan leiderschap en diplomatie.”

In het Verenigde Koninkrijk vond zaterdag nog overleg plaats met afgevaardigden uit de VS, Europa en Oekraïne. Onder meer Zelensky’s stafchef Andri Jermak was daarbij aanwezig, en de Amerikaanse vicepresident JD Vance. Nadien meldde de Wall Street Journal dat de regeringen van onder meer Duitsland, Frankrijk en Verenigd Koninkrijk het Russische vredesvoorstel verwerpen. De Europese landen zouden een eigen raamwerk voor de vrede hebben opgesteld, maar details zijn niet openbaar gemaakt.

Wel kwamen ze met een verklaring, waarin zij opriepen met name de veiligheidsbelangen van Oekraïne en Europa te beschermen. “De weg naar vrede in Oekraïne kan niet worden bepaald zonder Oekraïne”, schreven zij volgens persbureau Reuters. Die woorden lijken ook voorzichtig weerklank te vinden in de VS, waar Amerikaanse media schreven dat men een deelname van Zelensky aan de ontmoeting in Alaska overweegt.

Het zal nog moeten blijken of de Verenigde Staten inderdaad de Russische intenties verkeerd interpreteerden, of dat Trump hoopt de Oekraïners hoe dan ook tot een deal te dwingen. Groter is de kans dat er wederom sprake is van een tussenstap. Uiteindelijk kunnen alleen de Oekraïners zelf beslissen of ze zonder slag of stoot gebied opgeven. En daarop antwoorden ze op dit moment ondubbelzinnig nee.