‘Wordt het niet tijd voor inspraak?’, vroeg Bernard van techbedrijf Bird. Even later stond hij op straat

Bernard is er nu echt klaar mee. Het is 17 oktober 2024 en zijn ergernissen stapelen zich op.

De 35-jarige softwareontwikkelaar van het Amsterdamse techbedrijf Bird merkt al langer dat topman Robert Vis zonder overleg de ene na de andere maatregel doorvoert. Zoals het schrappen van vrije dagen voor werk buiten kantoortijd en strikter beleid voor vaste werktijden. Beslissingen die normaal gesproken in samenspraak worden genomen met een Ondernemingsraad (OR), de vertegenwoordiging van de werknemers.

Maar Bird (destijds 450 werknemers) heeft geen OR. Dit terwijl bedrijven met meer dan vijftig werknemers in Nederland dit volgens de wet wel verplicht zijn. Maar de Wet op de ondernemingsraden (WOR) wordt in Nederland niet gehandhaafd en geeft ruimte voor uitzonderingen. En wie bij een tech-bedrijf werkt weet: praten over een OR is vragen om problemen.

Bernard, van wie de achternaam om privacyredenen niet wordt genoemd, overweegt al langer om bij Bird te vertrekken en heeft de mogelijkheid om volgend jaar bij een consultancybedrijf te gaan werken. Hij is de cultuur bij Bird zat, waar werknemers reorganisaties en nieuwe arbeidsvoorwaarden via chatberichten van Vis moeten vernemen. Hij wil dat werknemers meer gehoord worden en vraagt een collega met wie hij het beste over het oprichten van een OR kan spreken. Kort daarna wordt hij gebeld door Birds hoofd personeelszaken.

Een verslag van dit telefoongesprek is te lezen in een conceptdagvaarding in handen van NRC. Bernard bevestigt dat het gesprek heeft plaatsgevonden, maar wil verder geen commentaar geven. Het hoofd-HR wil niet reageren.

„Wordt het niet tijd voor een OR om zaken bij Bird voortaan goed te regelen?”, vraagt Bernard aan het hoofd-HR tijdens het gesprek. Nee, zegt ze: een OR „vertraagt ons” en is „niet bedoeld voor bedrijven zoals Bird”.

Werknemers van Bird hebben helemaal geen behoefte aan een OR, deelt het hoofd personeelszaken hem mee. Als Bernard aangeeft dat te betwijfelen, zegt ze dat „het management hier niet blij mee zal zijn” en dit zijn „carrière kan schaden”. Uiteindelijk, zegt ze, kan alleen de rechter Bird tot een OR dwingen.

Als Bernard het videogesprek vlak daarna beëindigt, gaat hij weer aan het werk. Twee uur later gebeurt er iets vreemds. Zijn MacBook-laptop start ineens opnieuw op. Uit zichzelf.

De computer is gewiped: schoongeveegd en teruggezet naar de fabrieksinstellingen. Bernard komt Birds systemen niet meer in. Hij probeert zijn manager te bellen, die niet opneemt. Ook collega’s uit zijn team beantwoorden zijn telefoontjes niet.

Nog diezelfde dag wordt Bernard gebeld door zijn manager. Die vertelt hem dat er net een vergadering is geweest, over hem. Daar is aan zijn team verteld dat Bernard het bedrijf heeft verlaten.

Hij is met betaald verlof gestuurd en mag – na vijf jaar bij Bird – uitkijken naar een nieuwe baan.

Genoeg van de argwaan

Hoe kan de snelle dynamiek van een techbedrijf in conflict raken met de Nederlandse arbeidsvoorwaarden?

Prominente tech-ondernemers klagen de laatste tijd steeds luider over de regeldruk en de tegenwerking die zij ervaren in Nederland. Adriaan Mol zou – als hij het kon terugdraaien – zijn betaalbedrijf Mollie nooit meer in Nederland beginnen. Volgens bunq-oprichter Ali Niknam ben je zelfs „geschift” als je als ondernemer in Nederland blijft, zei hij in maart in een interview.

Bird, dat software ontwikkelt waarmee bedrijven met hun klanten communiceren, besloot om die reden in februari zelfs Nederland grotendeels te verlaten. Een beslissing die ten koste ging van honderden arbeidsplaatsen op het Amsterdamse hoofdkantoor.

Vis had genoeg van de argwaan waarmee techondernemers in Nederland worden benaderd, zei hij tegen Het Parool. En van de regeldruk, die hem niet in staat stelde om zijn werknemers in aandelen te betalen of eenvoudig van personeel af te komen.

De afgelopen maanden deed NRC uitgebreid onderzoek naar de werkcultuur bij Bird. Voor dit artikel sprak NRC met zes ex-werknemers en kreeg het inzage in interne chats, een video-opname van een ontslagbijeenkomst en juridische documenten.

Er zit meer achter Vis’ beslissing om uit Nederland weg te gaan, blijkt nu. Vis is de afgelopen anderhalf jaar in gevecht met werknemers van zijn Nederlandse kantoor, die tevergeefs strijden voor meer inspraak bij beslissingen binnen het bedrijf. Een strijd die uiteindelijk bijna eindigt in de rechtszaal.

In 2011 starten twintigers Robert Vis en Adriaan Mol met Bird (destijds Messagebird) vanuit een garage in de Amsterdamse wijk De Baarsjes. Pakketbezorgers, maaltijddiensten en banken gebruiken Bird om per sms bestellingen te bevestigen of bezorgtijden door te geven. Ook de Amber Alert-smsjes worden via Bird verstuurd.

Inmiddels verloopt een groot deel van het zakelijke berichtenverkeer in de wereld via Bird, dat grote bedrijven zoals Meta, Uber en PayPal tot zijn klanten rekent. Na een investeringsronde in 2020 van 200 miljoen euro wordt de destijds 36-jarige Vis door zakentijdschrift Quote gekroond tot de jongste Nederlandse miljardair ooit. Bird is op dat moment met 3,6 miljard euro een van de hoogst gewaardeerde softwarebedrijven van Nederland.

Het winstgevende Bird (555 miljoen euro omzet in 2023) verdient nog altijd veel geld met sms-verkeer, maar zoekt de laatste jaren naarstig naar nieuwe inkomstenstromen. In februari vorig jaar lanceert het bedrijf een nieuw systeem (‘Bird CRM’), waarmee het communicatie, marketing en betalingen in één platform combineert. Dat groeit, maar uit Bird CRM haalt het bedrijf voorlopig slechts een fractie van de omzet. Sms blijft Birds belangrijkste inkomstenbron.

Uit interne communicatie blijkt dat Vis vreest voor de toekomst van zijn onderneming als Bird niet sneller nieuwe manieren vindt om geld te verdienen. In een brief aan zijn aandeelhouders schrijft Vis dat dit alleen lukt als Bird zich „meedogenloos gefocust” toont met „hiring and firing op alle niveau’s”. Daarbij heeft hij „geen enkele tolerantie voor verzet”, schrijft hij.

Het is typisch voor Robert Vis, die binnen Bird bekend staat als een micromanager met een groot ego, die grossiert in onconventionele uitspraken. Hij gelooft in wat in techjargon ‘founder mode’ heet, waarbij de topman niet delegeert, maar bij elk detail betrokken blijft. Een angstcultuur op de werkvloer hoort daarbij, blijkt uit een Slack-bericht dat Vis stuurt naar een van zijn werknemers. „Ik ken geen succesvol techbedrijf in Silicon Valley waar geen vorm van angstcultuur hangt”, aldus Vis. „Dat gaat samen met performance.”

Om de toekomst van Bird veilig te stellen, grijpt Vis hard in. Begin 2024 ontslaat hij 90 van de 450 werknemers, omdat Bird, volgens Vis, „door automatisering met minder mensen meer kan doen”. Wie wordt getroffen door de ontslagronde krijgt op een donderdagmiddag een e-mail op zijn privémail en wordt vervolgens van alle systemen afgesloten. Voor de meeste werknemers van Bird komt de ontslagronde als een verrassing.

Zij die mogen blijven, hebben eerder al te horen gekregen dat de productiviteit fors omhoog moet. De tijd dat het personeel, dat vrijwel geheel vanuit huis werkt, vrijheid krijgt om zelf zijn werkdag in te delen is voorbij. De lunchpauze wordt ingekort naar dertig minuten. Projecten waar mensen soms al maanden aan werken worden ineens gestopt. Het werk dat overblijft „moet zo gehaast gedaan, dat niemand meer trots is op wat we maken”, zegt een voormalig softwareontwikkelaar.

Werknemers worden beoordeeld op hun key deliverables: elke werknemer stuurt op vrijdag drie dingen naar zijn manager die hij die week voor elkaar gekregen heeft. Later komt daar een ‘stoplichtsysteem’ bij, waarbij elke werknemer van zijn manager in een voor iedereen zichtbaar chatkanaal dagelijks een groen (‘boven verwachting’), oranje (‘volgens verwachting’) of rood (‘moet verbeteren’) licht toebedeeld krijgt. Al deze maatregelen worden per direct ingevoerd, zonder dat Vis hierover vooraf met werknemers heeft gesproken.

Onder het personeel valt de nieuwe werkcultuur en de plotselinge ontslagronde van Bird slecht, vertellen ex-werknemers. Ze voelen zich onder druk gezet door hun baas, door de stoplichten publiekelijk voor gek gezet en vrezen dat ze elk moment kunnen worden ontslagen. Ze missen een vertegenwoordiging binnen de organisatie die praat met het management. Een OR, kortom, die wettelijk gezien ook bij ontslagrondes om advies moet worden gevraagd.

Maar werknemers zijn bang om het onderwerp ter sprake te brengen. Het verhaal over het plotselinge vertrek van Bernard ligt nog vers in het geheugen.

Wie zich uitspreekt, wordt ontslagen

Het is januari 2025, ruim twee maanden na het vertrek van Bernard. Een van zijn voormalige collega’s zit nog altijd met de zaak in zijn maag. Hij besluit Robert Vis via chatprogramma Slack te confronteren. Fragmenten uit het gesprek staan in de conceptdagvaarding die NRC heeft ingezien.

Op 6 januari stuurt hij een bericht naar Vis:

Vis gaat het gesprek aan met de 34-jarige senior softwareontwikkelaar, een Nederlander die ruim twee jaar voor Bird werkt. „Mensen die om een OR vragen, snappen niet helemaal wat dit betekent”, schrijft Vis in zijn reactie. „Bird heeft meer inspraak van meer mensen en is transparanter dan 90 procent van de bedrijven. Een OR is ook niet bedoeld voor techbedrijven, maar ter bescherming van laagbetaalde medewerkers.”

De ontwikkelaar schrijft dat dit niet klopt. Hij vindt dat een OR „wel degelijk” voor de medewerkers van Bird meerwaarde heeft. Maar volgens Vis heeft de man „geen idee wat een OR betekent voor snelle beslissingen in de techsector”. „De implicaties van een OR zijn veel te groot.”

Zo gaat het een tijdje op en neer. Tot slot wil de werknemer nog iets „meegeven” aan Vis, schrijft hij.

Precies een maand later, op vrijdag 7 februari 2025, stuurt Vis een chatbericht naar zijn personeel. Maar liefst 120 werknemers moeten Bird verlaten, een derde van het personeel. Een van hen: de senior softwareontwikkelaar die besloot om Vis via Slack te confronteren.

De werknemers zijn met stomheid geslagen. Die maandag zou het personeel richting Dubai vertrekken, voor een vierdaagse offsite: een uitje voor het hele bedrijf in het luxe JW Marriott Marquis Hotel. Alle tickets zijn al geboekt en betaald, ook voor degenen die ontslagen zijn. Een ontslagen werknemer is zelfs al onderweg naar Dubai. Pas als het vliegtuig geland is, ontdekt hij dat hij zijn baan bij Bird kwijt is.

Die maandag krijgen alle ontslagen werknemers via een videocall uitleg van Vis’ stafchef, die op de meeste vragen van het personeel het antwoord schuldig moet blijven. HR, juridische zaken of Robert Vis zelf zijn niet aanwezig.

De paniek is groot. Werknemers – van wie sommigen net een promotie of salarisverhoging hebben gehad – hebben geen flauw idee waarom ze moeten vertrekken. Expats vrezen dat ze Nederland moeten verlaten. Op vragen van het personeel waarom ze geen juridische bijstand krijgen, komt van de stafchef geen antwoord.

„Waarom heeft Robert Vis niet de ballen om met ons te praten”, vraagt een ontslagen werknemer halverwege het gesprek. Maar Vis kon helaas niet bij het gesprek aanwezig zijn, vertelt zijn stafchef. Hij is aan het reizen. Naar Dubai, om daar met de overgebleven Bird-werknemers het personeelsuitje te vieren.

Een zak geld

Een groep van dertig ontslagen werknemers laat het er niet bij zitten. Ze vinden elkaar in een appgroep en nemen een advocaat in de arm. De advocaat stuurt vier dagen na de ontslagronde namens de groep een brief naar Robert Vis.

De werknemers eisen dat Bird alsnog onmiddellijk een OR aanstelt en tot dat moment de uitvoering van de reorganisatie opschort. Zo niet, dan stapt de groep naar de rechter.

Maar het loopt anders. Vis biedt de dertig werknemers een ruime vertrekregeling, mits zij beloven om gezamenlijk hun voorgenomen rechtszaak terug te trekken. Uiteindelijk krijgen de werknemers met een vast contract ieder zeven maanden salaris mee.

Er is wat discussie binnen de groep, maar uiteindelijk tekent iedereen. De rechtszaak – en daarmee de OR – is een paar dagen voor het zou voorkomen alsnog van de baan.

En de OR gaat er waarschijnlijk ook nooit komen. Tegen Het Parool vertelt Robert Vis na de laatste ontslagronde over zijn plannen met het Nederlandse hoofdkantoor, dat een „lokale vestiging” moet worden. Vis wil het Nederlandse kantoor om belastingtechnische redenen in ieder geval voorlopig graag aanhouden, zegt hij.

De rest van het overgebleven personeel verhuist naar zeven vestigingen elders op plekken met minder strenge arbeidswetten dan Nederland, waaronder New York, Istanbul en Dubai. In Thailand – waar Vis zelf vaak te vinden is – komt een retreat waar medewerkers kunnen ontspannen.

Onder ex-werknemers van Bird valt aan het Parool-interview nog iets anders op. Vis vertelt dat er uiteindelijk slechts veertig werknemers op het Amsterdamse hoofdkantoor moeten overblijven. Dat waren er ooit zeshonderd.

Dat dit onder de wettelijk verplichte OR-grens van vijftig ligt, kan volgens zijn oud-collega’s geen toeval zijn.