Volgens artsen Mariëlle en Fieke kun je veel ongevallen bij kinderen voorkomen, ze leggen uit hoe je dat doet met EHBO-kennis

Als ouder wil je er eigenlijk niet aan denken dat jouw kind een ongeluk of ander gevaarlijk incident meemaakt. Maar volgens dokters Mariëlle Vehmeijer-Heeman (53) en Fieke Slee-Wijffels (53) maakt iedere ouder het mee. Hun missie is om zoveel mogelijk ouders te leren hoe je dat kunt voorkomen en hoe je in dat soort situaties moet handelen. Ze pleiten voor meer kennis over EHBO bij kinderen.

Mariëlle Vehmeijer-Heeman is chirurg in onder andere het Radboudumc en Fieke Slee-Wijffels werkte jarenlang als kinderintensivist op kinderintensivecare-units in Nederland en Engeland. Twee dokters dus die zich binnen hun expertise over kinderen ontfermden. „Een van de grote dingen die ik mooi vind aan mijn vak is de positiviteit van kinderen”, legt Slee-Wijffels uit.

„Zelfs de kinderen die chemo krijgen in het ziekenhuis zijn positief. Als ze een goede dag hebben, racen ze met infuuspaal door de gangen en hoor je ze lachen. Op slechte dagen natuurlijk niet, maar die positieve sprak me aan. Daarnaast hebben kinderen nog geen hele medische voorgeschiedenis met allemaal andere dingen die niet goed functioneren. Dus als je ze beter maakt, leven ze daarna een ‘goed en gelukkig’ leven.”

De twee dokters schreven samen Het kleine kinderen-EHBO-boek. „Fieke en ik kennen elkaar van de lagere school en studeerden in dezelfde stad. Gedurende onze loopbaan vertelde zij dat er een kindje op de intensive care kwam, die gestikt was in een cherrytomaat. ‘Hoe kan dat?’, vroeg ik me toen af.”

Slee-Wijffels haakt in: „Toen ik uitlegde waarom: rond, zacht, kleine luchtweg van kinderen etc., vond ze het natuurlijk vanzelfsprekend, maar het was iets waar zij nog nooit over had nagedacht. Vervolgens vertelde zij mij over veelvoorkomende verwondingen in het brandwondencentrum. Dat bleek onder meer de gezichtsverbranding bij kleine kinderen door de barbecue te zijn. Het gezicht van een klein kind zit immers op de hoogte van de barbecue. Ze vertelde me ook dat je moet koelen met lauw en niet koud water. Dat waren weer eye-openers voor mij.”

„Het was gek dat wij opgeleide specialisten zijn en kennelijk ook niet alles hierover wisten”, vertelt Vehmeijer-Heeman. „Je kunt allerlei ingewikkelde wetenschappelijke en medische materie vinden, maar het ontbrak aan materie die iedere leek verstaat. Wat kun je als ouder doen om ongelukken te voorkomen en wat doe je als je acuut moet handelen?”

Slee-Wijffels: „Vaak hadden we ouders horen zeggen: ‘Had ik het maar geweten’, vandaar dat we toen bedachten dat we een boek wilden schrijven. Ouders denken nog te vaak: ‘Zoiets overkomt mij niet’ en mensen denken vaak dat een ongeluk een onvoorspelbare gebeurtenis is. Echter, met de juiste kennis en wat preventieve maatregelen die op tijd worden ingesteld kunnen veel ongevallen worden voorkomen.”

Volgens Vehmeijer-Heeman zou iedere ouder hun boek in huis moeten hebben. „Wij geloven er zelf heel erg in. Veel ongelukken gebeuren namelijk op dezelfde manier, steeds weer opnieuw. Zelf werk ik bijvoorbeeld met brandwonden en bij 0- tot 4-jarigen ontstaat 70 procent van de brandwonden door hete thee.”

De artsen zijn allebei moeder. En ja, ook bij hen thuis schuilen ongelukken in een klein hoekje. „Ik zelf heb een dochter en twee zonen die, als kind, de nodige brokken hebben gemaakt. Een van de voorbeelden in het boek komt van mijzelf. Mijn oudste twee kinderen zitten dicht op elkaar qua leeftijd, dus die eerste fase was nogal hectisch. Ik was de jongste een schone luier aan het geven op een hoog bed, toen de oudste wegrende met de Sudocreme. Ik nam een paar stappen opzij om de Sudocreme te pakken en in die flits rolde de jongste van het bed en brak zijn sleutelbeen”, vertelt Slee-Wijffels.

Ze rakelt nog zo’n ervaring op: „De kinderen zaten samen in bad en ik haalde ze eruit. Op het moment dat ik er eentje uittilde, zag ik mijn 1-jarige zoon onder water glijden en niets doen. Van onder het water keek hij me aan, maar hij spartelde niet en nam geen enkel initiatief om boven water te komen. Ik weet dus ook uit ervaring hoe snel iets mis kan gaan.”

Ook Vehmeijer-Heeman herkent dit soort scenario’s. „Bij ons thuis ging het ook een keer mis met hete thee. Ik heb een keer de heimlich-greep moeten uitoefenen omdat er iets in de keel van een van mijn kinderen schoot. Maar ook op het strand richting de zee rennen, valpartijen van de bank, trap of commode, een elleboog uit de kom, ik zag het allemaal gebeuren. Iedere ouder maakt dat mee. Als ik het allemaal zo opnoem, klinkt het ernstig, maar het gebeurt. Het is vooral belangrijk dat je de grote dingen voor ogen houdt.”

De brandwonden-specialist legt uit dat ze zelf vooral gespitst is op waterkokers met bungelende snoeren. „Ook doe ik altijd koud water bij de thee en ben ik huiverig voor spiritus en bbq’s. Maar ook bij het zwembad of de zee ben ik heel alert.”

De twee dokters werkten allebei op andere afdelingen en zagen wat voor leed sommige ongelukken kunnen aanrichten bij kleine kinderen. „Fieke zag vooral verstikkingen en verslikkingen. Bijvoorbeeld door eten wat niet klein genoeg gesneden was of wat ouders in de auto aan hun kind gaven. Maar ook verdrinking in bad zonder toezicht of in een zwembadje. Ik zag meer trauma en brandwonden, door bijvoorbeeld een raam wat gemakkelijk open kon en een kind daaruit was gevallen. Maar ook letsel door fietsen zonder fietshelm of lanceringen op trampolines.”

Vehmeijer-Heeman noemt nog een aantal van die dingen op, waar je wellicht als ouder niet per se over nadenkt. „Bungelende gordijnkoortjes bij bedden bijvoorbeeld. Maar ook zacht spul in babybedjes, waar ze in kunnen stikken. Bij verstikking is het letsel enorm groot als het niet goed gaat. En in de zomerperiode is de kans op verdrinking bijvoorbeeld groter. In films zie je dat kinderen spartelen en gillen als ze verdrinken, maar dat gebeurt niet. Ze zijn stil en zakken naar de bodem. In donker, natuurlijk water zie je dan niet dat je kind verdrinkt.”

Voorkomen is beter dan genezen, dat weten ook deze artsen. Maar welke voorzorgsmaatregelen kun je als ouder nemen? „Ik zou beginnen met: geen hete thee met een kind op schoot, geen theepotten op tafel en geen bungelende snoeren van waterkokers. Pas daarnaast op met spiritus, koken en uitstekende pannen. Maar zorg ook voor beveiligers op stopcontacten en beveilig ramen met een veiligheidsslot. Let daarnaast op met koorden en touwtjes”, somt de chirurg op.

Ze vervolgt: „Maar ook tweedehands ledikantjes waarbij de spijlen niet de juiste afstand hebben, kunnen gevaarlijk zijn. Snijd eten in kleine stukjes en geef geen lolly’s aan je kind op de achterbank. Zorg dat je kinderen de juiste zwemvesten aantrekt als dat nodig is, met een kraag. Daarnaast ben ik voorstander van een fietshelm.” Eerder spraken ook SEH-arts Heleen Lameijer en hoogleraar Filip de Keyser zich over de fietshelm uit.

Volgens Slee-Wijffels willen best veel ouders graag een EHBO-cursus doen. „Wat heel goed is natuurlijk, maar dat is vooral bedoeld om een kind te kunnen reanimeren als dat nodig is. Maar veel mensen willen niet per se iets te leren over preventie, want de enge verhalen horen ze liever niet. Terwijl het juist zo belangrijk is om dit soort ernstige ongevallen te voorkomen, zodat je niet in de situatie komt waarbij je een kind moet reanimeren.”

Ze vervolgt: „Het is belangrijk om te weten dat het merendeel van de kinderen natuurlijk opgroeit zonder ooit een vreselijk ongeval mee te maken. Kinderen moeten gewoon kunnen spelen en leren door te ontdekken. Maar als je ze een veilige omgeving aanbiedt: alle geneesmiddelen achter slot en grendel, weten hoe een veilig bed en een veilige slaapkamer eruit zien, weten dat een leeg zwembadje door regenwater weer vol kan lopen en de volgende mooie dag dus een gevaar kan zijn, geef je het kind de ruimte én de veiligheid.”

Sommige onbenullige, huishoudelijke, spullen kunnen voor kinderen extra gevaarlijk zijn. Zo vertelde SEH-arts Heleen Lameijer aan Metro dat ze bijvoorbeeld geen aceton meer in huis heeft om die reden. Ook Vehmeijer-Heeman noemt een aantal gevaarlijke ondingen op. „Een knoopbatterij, die bijvoorbeeld in de afstandbediening zit, die is echt gevaarlijk. Als ze die inslikken, ontstaat er een chemische verbranding in de slokdarm en een afstandbediening is vrij gemakkelijk open te maken. Een stukje ducktape over de opening kan al veel leed besparen. Maar ook zware boekenkasten of televisies die losstaan, en dus omgetrokken kunnen worden. En ook vaatwasblokjes of medicijnen die vrolijke kleuren hebben, moet je echt goed opbergen.”

Overigens moet je volgens de chirurg kinderen ook niet onderschatten. „Sommigen zijn echt vernuftig en bijvoorbeeld ‘kindveilige sluitingen’ wil niet zeggen dat kinderen ze niet openkrijgen. En pas ook op met ‘kindervuurwerk’, daar kun je ook ongelukken mee krijgen en bijvoorbeeld oogletsel of brandwonden van oplopen.”

Vehmeijer-Heeman benadrukt daarnaast het belang van het kunnen van de heimlich-greep als ouder. „In geval van nood wil je echt dat je dat weet. De heimlich is namelijk heel effectief. Eerst handelen en daarna bel je 112, het liefst belt iemand anders tegelijkertijd 112. Direct handelen is namelijk noodzakelijk. Maar ik raad ook iedere ouder aan om een EHBO-cursus te doen. Het is best gek dat we wel naar zwangerschapsgym gaan, maar geen EHBO-cursus volgen. In landen als Australië leren kinderen en volwassenen daar bijvoorbeeld veel meer over. Maar mijn kinderen leren nauwelijks iets over EHBO op school.”

Slee-Wijffels noemt ook reanimatie op. „Reanimatie bij kinderen is nét iets anders dan bij volwassenen. Maar daarom zijn veel mensen bang iets verkeerd te doen en doen daarom niets. Echter is niets doen het slechtste wat je kunt doen in dat geval. Ons advies is dan ook om die reanimatiecursus, die bij heel veel ouders op het lijstje staat van dingen waar ze nog nooit aan zijn toegekomen, nu ook écht te doen. Zodat je weet hoe je moet handelen en leert niet bang te zijn als je het in het echt zou moeten doen.”

Vehmeijer-Heeman noemt ook nog een aantal basisdingen op die je in huis kunt halen om ernstig leed te voorkomen. „Brandwonden kun je koelen met lauwwarm water, maar het helpt ook als je daarna keukenfolie (niet te strak) er omheen doet. Zorg ook voor een EHBO-doos in huis en blusdeken in de keuken. Vat bijvoorbeeld kleding vlam? Leer je kind dan dat het moet gaan liggen en niet moet gaan rennen. Ligt het kind op de grond, dan kan de blusdeken eroverheen en kun je zo de vlammen doven. Maar ook een koolstofmonoxidedetector, de juiste autostoel, fietshelm en geschikte zwemvesten, zou ik allemaal in huis halen.”

En tot slot: „Boek die cursus!”, vult Slee-Wijffels aan. „En leer daarnaast over hoe je dit soort ongevallen kunt voorkomen en hoe te handelen door het lezen van ons boek.”

Joskes broer werd vermoord, na duik in zijn verleden moedigt ze aan tot oordeelvrij leven: ‘Mensen waren bikkelhard, ik ook’

Lichaamsgericht psychotherapeut Luc Jansen waarschuwt voor chronische stress en leert je het te herkennen