De ‘wegenkaart’ van het Romeinse Rijk is twee keer zo uitgebreid als eerder werd gedacht

Naast de legioenen markeerden mijlpalen de macht van het Romeinse Rijk . Deze cilindrische of parallellepipedumvormige markeringen, geplaatst om de duizend passus , of Romeinse mijl (1478,5 meter), markeerden Romeinse wegen, net zoals kilometermarkeringen dat tegenwoordig op snelwegen doen. Een grote groep onderzoekers heeft met behulp van geavanceerde technologie historische en archeologische gegevens onderzocht om het wegennet van 2000 jaar geleden te reconstrueren. Ze ontdekten dat het veel uitgebreider was, bijna twee keer zo groot, dan eerder werd gedacht. Maar ze ontdekten ook dat er nauwelijks iets over is van de oorspronkelijke route. De resultaten van hun werk, gepubliceerd in Scientific Data , zijn verzameld en openbaar gemaakt op de website Itiner-e , een digitale atlas van de wegen die in Rome begonnen of eindigden.

"Als je over een weg rijdt die door de tijd en de mens ernstig is verzonken, hoor je mensen nog steeds zeggen 'het was een Romeinse weg', maar de Romeinen hebben ze aangelegd om lang mee te gaan", zegt Pau de Soto, van de Archeologische Onderzoeksgroep van de Autonome Universiteit van Barcelona (UAB) en hoofdauteur van deze indrukwekkende studie. "Een andere misvatting die we moeten ontkrachten, is dat ze ze hebben geasfalteerd, zoals de Via Appia. In werkelijkheid bouwden ze ze met steeds fijnere grindlagen, met de bovenlaag van verdicht fijn grind. Dit was het beste voor paarden, die in die tijd nog geen hoefijzers droegen", voegt de archeoloog eraan toe. Net als moderne wegen verhieven ze ze boven het omliggende terrein en hadden ze een lichte helling om waterafvoer mogelijk te maken. "De eerste moderne wegen werden aangelegd volgens de methoden van de Romeinen", herinnert deze archeoloog ons eraan.

Pau de Soto en zo'n twintig andere onderzoekers hebben moderne GIS-technieken (Geografisch Informatie Systeem) gebruikt om de routes van Romeinse wegen te ontrafelen. "GIS vormt de basis van modern archeologisch onderzoek", aldus de onderzoeker van de UAB. Ze combineerden historische teksten zoals de Antonijnse Reisroute en de Tafel van Peutinger , die het dichtst bij een antieke wegenkaart komt, met studies van archeologische vindplaatsen en boeken over de geschiedenis van Rome. "Maar ook met topografische kaarten uit de 19e en 20e eeuw, foto's die Amerikanen na de oorlog van Europese landen maakten, en satellietbeelden; GIS stelt je in staat om informatie uit al deze bronnen te combineren en op de grond in kaart te brengen", voegt De Soto toe.

Het resultaat van de combinatie van zoveel bronnen is dat het Romeinse Rijk – toen op zijn grootst, met een oppervlakte van zo'n vier miljoen vierkante kilometer – rond het jaar 150 n.Chr. 299.171 kilometer aan wegen telde. Dit aantal komt op bij de 188.555 km die in eerdere studies zijn berekend en staat gelijk aan zeven keer de wereld rond. Alleen al in Spanje bedroeg de lengte van de Romeinse wegen meer dan 40.000 km, een verdubbeling van de eerder aangenomen hoeveelheid. Destijds bestond de radiale verspreiding rond Madrid, die kenmerkend is voor moderne snelwegen, nog niet, maar sommige van de hoofdwegen ontstonden vanuit steden zoals Augusta Emerita (Mérida), de hoofdstad van het Romeinse Lusitania.

De auteurs van de nieuwe studie schatten dat een derde van de Romeinse wegen grote stedelijke centra met elkaar verbond, terwijl de resterende twee derde secundaire wegen waren die lokale of regionale bevolkingsgroepen met elkaar verbonden. Ze hebben echter vastgesteld dat slechts 2,7% van de totale afstand met zekerheid bekend is. "Dit is wat nog bewaard is gebleven of is opgegraven in archeologisch onderzoek", legt De Soto uit, die eraan toevoegt dat er voor de overgrote meerderheid van de Romeinse wegen – bijna 90% – slechts aanwijzingen zijn dat ze er geweest moeten zijn: "In de archeologie van doorgangen noemen we ze gefossiliseerde assen, en dit kan een Romeinse brug zijn, de overblijfselen van een weg aan de rand van een stad, of de ontdekking van een mijlpaal." Alles wijst erop dat een weg al deze elementen met elkaar verbonden moet hebben. Wat een GIS met deze informatie doet, is de meest waarschijnlijke route voorstellen, rekening houdend met de topografie van het terrein, zoals een bergpas of rivierovergang. Nog eens 7% van de totale wegenkaart zou slechts hypothetisch zijn: als er twee Romeinse steden in de buurt liggen met wegresten bij hun uitgang, dan zou je verwachten dat er één tussen zit.

"De wegen – en het transportnetwerk als geheel – waren absoluut cruciaal voor het behoud van het Romeinse Rijk", zegt Adam Pažout, historicus aan de Universiteit van Aarhus (Denemarken) en medeauteur van de studie. "De Romeinen bedachten een ingewikkeld transportsysteem bestaande uit herbergen, tussenstations en overstappunten voor boodschappers en ambtenaren die door Italië en de provincies reisden", legt hij uit. Volgens Pažout "vormden de wegen een raamwerk dat de Romeinse macht mogelijk maakte, of het nu via het leger was of via wetgeving en bestuur, en dat het Rijk bijeenhield."

Volgens de auteurs zal hun werk een beter begrip van de Romeinse geschiedenis mogelijk maken. Miljoenen mensen reisden over de Romeinse wegen, nieuwe ideeën en overtuigingen verspreidden zich, en Romeinse legioenen trokken er langs op, evenals handel tussen de verschillende delen van de drie continenten die het Romeinse grondgebied vormden. Maar deze wegen, waarvan het uitgebreide netwerk nu pas wordt ontdekt, vergemakkelijkten ook de overdracht van ziekten en plagen zoals de Antonijnse pest (pokken en mazelen) en de pest van Justinianus (builenpest), die het rijk verzwakte. Ze kunnen ook hebben gediend als toegangspunten voor opeenvolgende barbaarse invasies.

Wat er nog over is van de Romeinse wegen, ook al beslaan ze fysiek gezien niet veel kilometers, maakt deel uit van het Europese raamwerk. De archeoloog uit Soto herinnert ons eraan: "Het Europese stedelijke weefsel is een erfenis van Rome. De meeste Europese steden bestonden al in de Romeinse tijd en waren al met elkaar verbonden."