Elena Poniatowska: Vreugde voor het leven

Laten we het over jou hebben, Lucero, over de fotograaf en je werk - vraag ik Lucero González, die me uitlacht en wegvlucht als een duif, hoewel ze lacht met het feestelijke enthousiasme dat ze altijd doet. Lucero González lacht en glimlacht, en in een oogwenk verschijnt er een ondeugende blik die haar ronde gezichtje doet oplichten, als een eeuwig kind dat openstaat voor het leven. Lucero is hebzuchtig, flirterig en speels. Als je haar ziet glimlachen, is het alsof je meteen teruglacht, want bij haar is alles onmiddellijk. Op vrijdag, tijdens de heerlijke vrijdaglunches van Marta Lamas, waar we met zo'n 12 of 13 mensen samenkomen, neemt Lucero het voortouw omdat zij al het langst aanwezig is en haar kinderen al jarenlang vrienden zijn van Diego Lamas. Als er bij ons etentje niemand op de stoel van Lucero zit, vragen we steevast: Wat is er met Lucero gebeurd? “Ben je begonnen aan een nieuw project in Oaxaca, Yucatán, Jalisco, en sta je nu in het donker van een donkere kamer je foto’s te ontwikkelen?” Lucero is een geweldige fotograaf en de auteur van het beste portret van Cristina Pacheco, de auteur van Sopita de fideo en van makers als Leonora Carrington, Juan Soriano en Carlos Monsiváis. Lucero, moeder van twee, heeft lezingen en voordrachten gegeven over kunst en vooral over creativiteit en overleven, zowel in openbare fora als bij alle feministische gelegenheden waar haar om haar mening wordt gevraagd op basis van haar opgedane ervaringen, zowel in de kleine groep , met de twee Marta's, Lama's en Acevedo, als in La Jornada, maar ook in Bellas Artes, het Nationaal Museum voor Antropologie en andere plekken waar Lucero, naast het tentoonstellen van haar werk, weet hoe ze moet praten over wat het betekent om een vrouw en een feminist te zijn, zonder ooit de vrouwen uit de provincies te vergeten, die ze met haar werk in heel Mexico eert.

–Ik ben een voyeur; Ik ben nieuwsgierig. Dingen trekken echt mijn aandacht, en dat vermogen is door de jaren heen en door de reizen die ik heb kunnen maken, alleen maar toegenomen. Ik werd geboren in de hoofdstad van het land en als pasgeborene werd ik meegenomen naar Oaxaca, een ongelooflijke wereld, vol kleur en prachtige culturen die tot uiting kwamen in festivals, ceremonies, rituelen en gebruiken. Er is geen enkele andere staat waar een kunstenaar kan vinden en cultiveren wat Oaxaca kan, wat voor mij uniek is in de wereld.

Mijn moeder nam ons vroeger op zondag mee om watermeloen te eten op Monte Albán en de piramide te beklimmen. Dat mag niet meer, want als de zon ondergaat, moet iedereen de archeologische vindplaats verlaten. Voor ons was het een grap om een grote watermeloen te pakken en die aan de voet van de piramide op te eten. We brachten de middag door met het kijken naar de zonsondergang en het aflikken van onze plakkerige, zoete vingers. Mijn vader was epidemioloog, een master in volksgezondheid, en leidde de malariacampagnes van Dr. Luis González Piñón. Hij werkte jarenlang voor het Ministerie van Volksgezondheid aan campagnes die sterfgevallen door besmetting moesten voorkomen.

Mijn vader was een fervent reiziger en gepassioneerd door de culturen van Oaxaca, die hij grondig bestudeerde. Op zondag nam hij ons mee naar verschillende steden en brachten we tijd door met de families die hem raadpleegden. Omdat hij zo geliefd was, boden ze hem aan: 'Dokter, kom hier, we hebben tamales voor u gemaakt'; 'Dokter, kijk, er is een mango-oogst en we zullen er een paar voor u bewaren.' Ik denk dat dat me meer verbonden heeft gemaakt met de inheemse wereld en me veel meer heeft gefascineerd door die culturen dan door Grieks en Latijn, die ik aan de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM) heb gestudeerd. We woonden het dichtst bij de Vallei van Oaxaca met Zapoteken en Mixteken, maar we gingen ook vaak naar de Sierra Norte van Oaxaca, waar we veel contact hadden met de Mixen en de vrouwen van de Landengte. We ontmoetten en waren dol op de Ikoot, die minachtend Huaves werden genoemd, wat ze niet mochten. Dat alles opende mijn ogen, verbijsterde me voor altijd, en ik wilde het vastleggen met mijn camera, want ik raakte al snel geïnteresseerd in fotografie.

–Maar wat heb je gestudeerd?

–Ten eerste sociologie, die ik aan de UNAM heb afgerond. Daarna heb ik een masteropleiding Latijns-Amerikaanse studies gedaan, die ik nooit heb afgemaakt; Uiteindelijk heb ik mij toegelegd op fotografie en daar heb ik mijn beroep van gemaakt.

Ik noem mezelf fotografiestudent omdat ik, toen ik nog geen 40 was, besloot dat ik een andere taal nodig had om mezelf uit te drukken. Dus schreef ik me in bij de Active School of Photography in Coyoacán, waar Paula, jouw dochter, mijn klasgenoot was. Toen ik binnenkwam, voelde ik me zo goed en dacht ik: 'Wauw, wat geweldig!' Ik begon gepassioneerde foto-essays te maken die in La Jornada werden gepubliceerd. Ik kreeg portretten toegewezen van vrouwen en mannen uit de culturele, universitaire en artistieke wereld. Ik heb prachtige foto's van Leonora Carrington, Elena Garro en Margo Glantz, en van choreografen zoals Pilar Medina, Liliana Felipe en Jesusa Rodríguez, maar ook van Graciela Iturbide, Maya Goded, Marta Lamas en Sandra Lorenzano, en van mannen en vrouwen uit de culturele wereld; een scala aan intellectuelen en makers. Zo maakte ik een portret van Pilar Medina, een fantastische choreografe, te midden van haar creatie op het podium. Ik kende haar werk heel goed, en daarom slaagde ik erin. Al op jonge leeftijd was ik gepassioneerd door dans en literatuur, schilderkunst, beeldhouwkunst, muziek en de menselijke stem. Ik heb prachtige foto's gemaakt van Lila Downs, Ofelia Medina, Angélica Aragón en vele anderen. Ik begon mijn eigen visuele essays te maken en heb werken in Oaxaca gered, Teotihuacan, en in Yucatán, pre-Spaanse rituelen die nog steeds leven, vooral uit Oaxaca; daar heb ik een balspel nagespeeld waarbij mijn Quetzalcoatl Lila Downs was, en we begonnen ook Mixteeks bal te spelen op de heuvel Cerro de las Minas in Huajuapan de León. Ik zei tegen Lila: 'Hé, Lila, er zijn daar vrouwen die aardewerk maken, en ik wil ze fotograferen', en zij bracht me in contact met die bijzondere groep. Ik zei tegen de keramisten: 'Ik doe dit project omdat Mixteeks bal alleen door mannen wordt gespeeld, en ik wil het met vrouwen doen en jullie allemaal uitnodigen om Mixteeks bal te spelen.' We vroegen de meester in Huajuapan de León om ons te trainen, en, zoals ik al zei, begonnen we, als een uitzondering, te spelen op de heuvel Cerro de las Minas. Veel van de keramisten waren migranten uit de Mixteca-regio en op weg naar de Verenigde Staten; anderen keerden terug uit de Verenigde Staten omdat ze er maar een seizoen hadden gewerkt. Ze brachten hun verdiensten mee en met hun geld begonnen ze de pottenbakkerij. Ze lieten de marktpotten achterwege. Ze ruilden ze in voor authentieke kunstwerken die iedereen versteld deden staan en die ik met bewondering en grote zorg heb afgebeeld.

Het was erg leuk om hen aan te moedigen. Als ik met een groep vrouwen werk, bewerk ik mijn foto's, druk ze af en het is heel bemoedigend voor hen en mij om ze te projecteren en vervolgens te exposeren in Oaxaca en Mexico-Stad. Dan geef ik ze hun foto; Bij ons is er sprake van een uitwisseling, omdat zij mij helpen door te poseren en ik hun vertrouwen teruggeef met hun foto.

Weten ze dat ze in een galerie gezien gaan worden?

–Ik heb deze eerste tentoonstelling gedaan in het keramiekatelier van deze geweldige vrouwen. Het was prachtig omdat de kinderen van de kleuters, de basisschoolkinderen, de middelbare scholieren en de autoriteiten uit Oaxaca kwamen. We hadden een luifel voor de werkplaats neergezet en toen ik aankwam, stonden er tafels met potten mole klaar, zodat we iedereen iets te eten konden aanbieden: bonen, rijst en heerlijke tortilla's. Nooit heb ik zo'n mooi feest gehad als in San Jerónimo, in Huajuapan de León, in mijn prachtige Oaxaca.

Ik raakte ook ontroerd door een Mixteekse legende die zegt dat als je waterlelies bij een boom plant, er een bron zal groeien. Dus deed ik een vrije reconstructie van dat verplaatsingsritueel. Ik zocht contact met de vrouwen, want ik ben gewend om altijd degenen die ik ga fotograferen te benaderen; ik raak aan ze gehecht, en in Teotitlán del Valle stippelden we samen met Doña Gregoria en haar dochters de route naar de bron uit. Genegenheid en solidariteit, maar ook bewondering voor hen, zijn mijn leidraad, en ik loop altijd hand in hand met vrouwen en kinderen op het platteland.

Ik heb een zeer dierbare vriendin, Josefina Aguilar, die werkt voor de vrouwencoöperatie die sarapes weeft. Samen met haar hebben we een andere portfolio gemaakt die ik heb tentoongesteld in Oaxaca, Mexico-Stad en vele andere plaatsen in het land. Ik vind het leuk om deze verhalen samen met vrouwen uit de gemeenschap te creëren en hen de welverdiende erkenning voor hun creativiteit te geven. Ik portretteer hen graag met de waardigheid en liefde die ze verdienen. Ik ben doorgegaan met andere projecten; zozeer zelfs dat fotografie nu mijn beroep is. Ik ben gestopt met lesgeven aan de universiteit en ik wil dat mijn werk, zowel in de sociologie als in de fotografie, deel uitmaakt van de feministische strijd. Al jaren ben ik gepassioneerd door vrouwenrechten, omdat ik ze in de loop der tijd steeds meer heb zien verdwijnen.

Mijn strijd begon toen Susan Sontag naar de UNAM kwam om een gedenkwaardige lezing te geven aan de Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen. Die lezing ontroerde en inspireerde ons allemaal zozeer dat Marta Acevedo, zeer ontroerd, een klein notitieboekje rondgaf, inmiddels beroemd, waarin ze onze namen en interesses opschreef. Zo herkenden we elkaar en kwamen we samen in de zogenaamde kleine groep , waarin we acties voerden ter verdediging van vrouwenrechten.

Inmiddels zijn we ruim 50 jaar verder en bouwen we nog steeds aan een zeer solide Mexicaanse feministische beweging die op cruciale momenten, zoals de kwestie van abortus, overvloedig bewijs heeft geleverd van haar effectiviteit.