Pippo Baudo, de 'nationale volks': Gramsci's opvattingen en de woede van Italië's beroemdste gastheer
Afscheid van de presentator
De Sardijnse denker maakte zich zorgen over de afstand tussen intellectuelen en het volk en hoopte op een unie. Heeft de tv-presentator dit voor elkaar gekregen?
De meest gebruikte uitdrukking in de media om Pippo Baudo te herdenken is ' nationaal populair'. Ironisch genoeg was dit precies de definitie die de toenmalige RAI-president Enrico Manca in 1987 aan het televisiefenomeen Baudo gaf, wat de woede van de presentator opwekte, zelfs live op tv, die later even zou vertrekken. Een controverse die in mijn geheugen gegrift staat: ik was een middelbare scholier en van daaruit begon ik Gramsci's concept te begrijpen. Laten we luisteren naar Notebook 21 (XVII), daterend uit 1934-35.
"Controverses die ontstonden tijdens de vorming van de Italiaanse natie en de strijd voor politieke en territoriale eenheid, en die ten minste een aantal Italiaanse intellectuelen nog steeds bezighouden. Sommige van deze kwesties (zoals die van de taal) zijn zeer oud. Ze dateren uit de begindagen van de vorming van de Italiaanse culturele eenheid. […] Al deze problemen weerspiegelen de moeizame ontwikkeling van een moderne Italiaanse natie, die wordt uitgedaagd door een evenwicht tussen interne en internationale krachten." En kort daarna: "Een kritische en onbevangen behandeling van al deze vragen die intellectuelen nog steeds bezighouden en die vandaag de dag inderdaad worden gepresenteerd als zijnde op weg naar een organische oplossing (de eenheid van taal, de relatie tussen kunst en leven, de kwestie van de roman en de populaire roman, de kwestie van een intellectuele en morele hervorming, dat wil zeggen van een volksrevolutie die dezelfde functie heeft als de protestantse Reformatie in de Germaanse landen en de Franse Revolutie, de kwestie van de 'populariteit' van het Risorgimento [...]) kan daarom de meest bruikbare aanknopingspunten bieden voor het reconstrueren van de fundamentele kenmerken van het Italiaanse culturele leven en van de behoeften die zij aangeven en voorstellen voor de oplossing ervan."
We komen nu bij de beroemde paragraaf 5. «([…] men kan zeggen dat lezers van feuilletonromans met veel meer oprechtheid en een levendigere menselijke interesse geïnteresseerd en gepassioneerd zijn over hun auteurs dan degenen in zogenaamde gecultiveerde salons geïnteresseerd waren in de romans van D'Annunzio of in de werken van Pirandello). Maar het meest interessante probleem is dit: waarom moeten Italiaanse kranten uit 1930, als ze zich willen verspreiden (of in stand willen houden), feuilletonromans van een eeuw geleden (of moderne exemplaren van hetzelfde type) publiceren? En waarom bestaat er in Italië geen 'nationale' literatuur van dit soort, ondanks het feit dat die winstgevend moet zijn? Het is de moeite waard om op te merken dat 'nationaal' en 'volks' in veel talen synoniem zijn, of bijna synoniem (zoals in het Russisch, in het Duits, waar 'volks' een nog intiemere, raciale betekenis heeft, en in Slavische talen in het algemeen; in het Frans heeft 'nationaal' een betekenis waarin de term 'volks' al politiek uitgebreider is, omdat het verbonden is met het concept 'soevereiniteit'; nationale soevereiniteit en volkssoevereiniteit hebben dezelfde waarde, of hebben die gehad). In Italië heeft de term 'nationaal' een zeer beperkte ideologische betekenis en valt in ieder geval niet samen met 'populair', omdat in Italië intellectuelen ver verwijderd staan van het volk, dat wil zeggen van de 'natie', en in plaats daarvan gebonden zijn aan een kastetraditie, die nooit is doorbroken door een sterke populaire of nationale politieke beweging van onderop: de traditie is 'boekachtig' en abstract […] De huidige term 'nationaal' in Italië is verbonden met deze intellectuele en boekachtige traditie, vandaar het dwaze en uiteindelijk gevaarlijke gemak om iedereen 'anti-nationaal' te noemen die geen archeologisch en mottenkwaad begrip heeft van de belangen van het land.
Antonio Gramsci's voorstel is daarom juist om de begrippen 'nationaal' en 'populair' te combineren. Natuurlijk verschillen de beschaafde mensen van vandaag de dag van die van de jaren dertig; toch blijft er vaak een elitaire en 'snobistische' visie onder hen (en onder ons) bestaan. Wat de ' fenomenologie van Pippo Baudo' betreft, is het daarom noodzakelijk om onderscheid te maken tussen het 'nationale' en 'populaire' karakter van zijn televisie en wat een heldere kunstenaar als Rino Gaetano 'klein Italië' noemde. En hier hebben historici – en ieder van ons – stof tot nadenken.
l'Unità
