Het duurde tweehonderd jaar om het speculum een minder 'helse' vorm te geven

Al bijna twee eeuwen lang wordt bij gynaecologisch onderzoek gebruikgemaakt van een object dat veel patiënten ronduit 'hels' noemen: het vaginale speculum , gemaakt van metaal of plastic, helaas ook wel bekend als de 'eendenbek'. Vroeg of laat heeft iedereen te maken gehad met dit harde, koude, invasieve instrument, dat sinds 1840 vrijwel onveranderd is gebleven. De resultaten zijn te vinden in de getuigenissen en cijfers: ongeveer 30-35% van de vrouwen voelt schaamte , angst of pijn bij vaginale onderzoeken en stelt noodzakelijke controles vaak uit. Bovendien, als de apparatuur de ervaring van degenen die het ondergaan negeert, negeert de geneeskunde uiteindelijk juist het segment patiënten dat ze zou moeten beschermen en aanmoedigen.

Het goede nieuws is dat er vandaag iets nieuws is. Het heet "Lilium", het nieuwe speculum ontworpen door twee Nederlandse onderzoekers, Ariadna Izcara Gual en Tamara Hoveling . Hun doel is simpel en radicaal: een gevreesde doorgang omvormen tot een draaglijker gebaar. Lilium lijkt inderdaad gebruik te maken van semi-flexibel TPV-rubber van medische kwaliteit, dat mechanische weerstand en flexibiliteit combineert bij het openen van de bladen – hier opnieuw vormgegeven als "bloemblaadjes". De bloemvorm is geen gril, maar dient eerder om de psychologische impact te verzachten en de agressieve iconografie van de "eendenbek" te vervangen door een vertrouwd silhouet.

Het herontwerp begint met luisteren. In interviews die voor het proefschrift werden afgenomen, meldden veel vrouwen pijn tijdens het inbrengen en zelfs verwijderen, ongemak door de "pistoolvorm", een koud gevoel en een algemeen ongemak dat niet onvoorzien was. Lilium reageert met een structuur die uit slechts twee delen bestaat: een inzetstuk met drie bloemblaadjes en een buisvormig mechanisme dat de bloemblaadjes tijdens het onderzoek voorzichtig van elkaar scheidt. De vereenvoudiging heeft ook gevolgen voor het milieu, omdat reiniging, sterilisatie en hergebruik eenvoudiger zijn dan bij veel standaardspecula die uit negen delen bestaan.

Uit voorlopige tests bleek een unanieme voorkeur voor Lilium boven het traditionele model. Acht patiënten en zeven zorgmedewerkers (vijf verpleegkundigen en twee artsen) namen deel en de resultaten wezen op een verbeterde zichtbaarheid van de baarmoederhals , met name bij patiënten met een zachtere, meer geplooide vaginawand – een gebied waar "eendenbek"-instrumenten moeite mee hebben – en een groter waargenomen comfort tijdens het onderzoek. Er is ook een nieuwe aanpak die zelfbeschikking weer centraal stelt, namelijk het aanbieden van twee inbrengmethoden: zelfinbreng (een gebaar vergelijkbaar met dat van een tampon) of inbrenging door een professional. De eerste optie, merkt Ariadna Izcara Gual op, kan veel patiënten een veiliger gevoel geven. En dit is waar gendersensitieve geneeskunde het verschil maakt , niet als etiket, maar als concreet ontwerp.

Lilium heeft al de Young Medical Delta Thesis Award gewonnen en is op zoek naar partners om de ontwikkeling ervan voort te zetten. Als er vandaag de dag een minder pijnlijk, respectvoller en duurzamer alternatief bestaat, betekent dit dat we te lang genoegen hebben genomen met een ontwerp dat vrouwen niet aanspreekt. Het is mogelijk en daarom zeker wenselijk om instrumenten te heroverwegen vanuit het perspectief van gendergeneeskunde. En misschien is het eindelijk tijd om over te stappen van "het is altijd zo gedaan" naar "het kan beter".