Goed nieuws en een uitdaging

Door zich Leo te laten noemen, gaf de nieuwe paus een duidelijke boodschap "urbi et orbi" : een verwijzing naar Leo XIII, paus van 1878 tot 1903. Te midden van de ontwikkeling van het industriële kapitalisme lijkt hij een tegengestelde mening te hebben over zijn voorganger, Pius IX, die in zijn tijd de Kerk sloot en het socialisme, communisme en ook liberalisme veroordeelde, opgevat als de erkenning van het individuele burgerschap en de daarmee gepaard gaande religieuze en seksuele vrijheden.

Om uit de impasse te komen waarin de Kerk zich bevond, bracht Leo XIII de leer van het gedachtegoed van Thomas van Aquino weer onder de aandacht. Deze laatste was zelf geïnspireerd door Aristoteles, in een poging om geloof en rede met elkaar te verbinden. Het stimuleert de ontwikkeling van de exegese, dat wil zeggen de wetenschappelijke interpretatie van fundamentele teksten. Hij is geïnteresseerd in oosterse kerken en stelt de archieven van het Vaticaan open voor onderzoekers.

Een verwijzing naar Leo XIII, die de stichtingsakte lanceerde van wat bekend staat als de ‘sociale leer van de Kerk’.

Van zijn voorganger had hij de wens overgenomen om de golf van revolutionaire ideeën in de arbeidersklasse in te dammen, maar hij onderscheidde zich van hem door zijn werkwijze. Hij zoekt nieuwe antwoorden voor de Kerk op vragen die zelf ook nieuw zijn. Het stimuleert onderzoek naar de evolutie van de arbeidsvraag in de kapitalistische wereld. In 1882 werd een Romeins Comité voor Sociale Studies opgericht, waaruit een door de paus zelf gewijzigd memorandum voortkwam dat in 1891 de naam "Rerum novarum" (nieuwe dingen) kreeg en dat de grondslag zou vormen voor wat bekendstaat als de "sociale leer van de Kerk".

In een publicatie uit 2013 van het CGT Instituut voor Sociale Geschiedenis becommentarieert René Mouriaux deze tekst als volgt: "In 'Rerum novarum' heeft het denken een dichtheid gekregen die indruk heeft gemaakt op tijdgenoten. De beschrijving van de situatie van de arbeidersklasse in het licht van de "concentratie van industrie en handel" is zowel precies als aangrijpend (ellende, kwetsbaarheid, slechte naam), en getuigt van een intens sociaal conflict." De Kerk waarschuwt vervolgens de verantwoordelijken en presenteert mogelijke oplossingen. Bijvoorbeeld het door de staat tot stand brengen van herverdelende rechtvaardigheid en het vaststellen van een eerlijk salaris.

Om werkgevers en werknemers dichter bij elkaar te brengen, stelde de Paus voor om de oude bedrijven aan te passen en moedigde hij de oprichting van onderlinge hulpverenigingen aan. Hij voorziet vooral de oprichting van andere soorten verenigingen, ‘hetzij bestaande uit alleen werknemers, hetzij gemengde verenigingen, die zowel werknemers als werkgevers verenigen’ . Hij aanvaardt daarom de oprichting van beroepsverenigingen, maar laat de kwestie van hun samenstelling open.

In 1892 moedigde hij Franse katholieken aan zich aan te sluiten bij de Republiek, die in 1905, ten tijde van de scheiding van Kerk en Staat, niet zonder onrust verliep. In Frankrijk werd in 1884 de wet op vakbonden van kracht. De eerste christelijke vakbond, de Unie van Handels- en Industrieel Werknemers, werd in 1887 opgericht, gevolgd door de eerste christelijke vrouwenvakbonden. In 1919 richtten ze de CFTC op, die in 1966 de CFDT zou worden.

Andere christenen kiezen in grotere aantallen voor de CGT, opgericht in 1895. Het is een seculiere vakbond met een klassenbasis die werknemers verenigt rond hun gemeenschappelijke interesses, ongeacht hun filosofische, politieke of religieuze opvattingen. Hoewel niemand kan voorspellen hoe het pontificaat van Leo XIV eruit zal zien, weten we al dat de Katholieke Kerk vastbesloten is om de grote maatschappelijke problemen van de hedendaagse wereld rechtstreeks aan te pakken. Dit is zowel goed nieuws als een uitdaging.