De 'perfecte storm': rapport waarschuwt dat wereldwijde droogte het leven op de planeet tussen 2023 en 2025 zal veranderen

De wereld kampt met een van de ergste droogtecrises in de recente geschiedenis. Dit blijkt uit het rapport "Drought Hotspots Around the World 2023–2025", gepubliceerd door het VN-Verdrag ter Bestrijding van Verwoestijning (UNCCD) en het Amerikaanse National Drought Mitigation Center (NDMC). Het document, ondersteund door het International Drought Resilience Partnership (IDRA), documenteert met schokkende gegevens de omvang van het fenomeen op alle continenten.

"Dit is niet zomaar een droog seizoen", zegt dr. Mark Svoboda, een van de auteurs en oprichter van de NDMC. "Het is een wereldwijde catastrofe in slow motion, de ergste die ik ooit heb gezien."

De Amazone en het Panamakanaal werden symbolen van deze noodsituatie in de regio. Volgens het document waren de gevolgen voor het Amazonegebied – dat Colombia, Brazilië en Venezuela omvat – divers en aanzienlijk. Er werd melding gemaakt van "transportbeperkingen, drinkwatertekorten, sterfte onder waterdieren en bosbranden". Langdurige droogtes zorgden voor een drastische daling van het waterpeil in rivieren en beken, wat de connectiviteit van plattelands- en riviergemeenschappen aantastte.

Het rapport merkt op dat deze extreme omstandigheden ook de waterkwaliteit verslechterden en gezondheidsrisico's met zich meebrachten. "De geringe diepte van waterlichamen dwong veel gemeenschappen om afhankelijk te zijn van vervuilde bronnen", een fenomeen dat vooral ernstig is in landelijke gebieden van Colombia met beperkte sanitaire voorzieningen.

Wat biodiversiteit betreft, geeft het rapport aan dat "het uitsterven van waterdieren als gevolg van een gebrek aan zuurstof en hoge temperaturen wijdverspreid was", met ingrijpende ecologische gevolgen voor kwetsbare ecosystemen zoals die in het Colombiaanse Amazonegebied.

Ondertussen werd het aantal dagelijkse doorvaarten door het Panamakanaal tussen oktober 2023 en januari 2024 teruggebracht van 38 naar 24 schepen vanwege een gebrek aan water, wat ernstige gevolgen had voor de wereldhandel. "De impact was voelbaar van de Verenigde Staten tot Europa: de export van sojabonen liep vertraging op en Britse supermarkten meldden tekorten en stijgende prijzen voor groenten en fruit", aldus het rapport.

De zwaarst getroffen regio was Afrika. Alleen al in het oostelijke deel van het continent lijden 23 miljoen mensen aan acute honger. In Somalië stierven in 2022 43.000 mensen door honger als gevolg van droogte. Begin 2025 zullen nog eens 4,4 miljoen mensen – een kwart van de bevolking – in kritieke toestand verkeren.

In Zimbabwe ging in 2024 70% van de maïsproductie verloren en verdubbelde de graanprijs. Negenduizend stuks vee stierven van dorst en honger. De situatie in Zambia was niet beter: het waterpeil van de Zambezi-rivier daalde tot 20% van het historische gemiddelde, waardoor de Kariba-dam, de belangrijkste energiebron, werd lamgelegd. Het resultaat: stroomuitval tot wel 21 uur per dag, gesloten ziekenhuizen en stilliggende fabrieken.

Het rapport noemt Spanje, Marokko en Turkije als "kanaries in de mijn" voor de rest van de geïndustrialiseerde wereld. In Spanje daalde de olijfolieproductie met 50% en verdubbelde de prijs. In Marokko daalde de schapenpopulatie met 38% ten opzichte van 2016, wat zelfs leidde tot een koninklijke oproep om de offeranden ter ere van Eid al-Adha op te schorten. Turkije registreerde ondertussen meer dan 1600 sinkholes veroorzaakt door grondwaterverarming.

In Azië werden de rijst-, koffie- en suikerproductie zwaar getroffen. Droogte in Thailand en India in 2023 en 2024 verhoogde de suikerprijs in de VS met 8,9%, wat aantoont hoe regionale klimaatgebeurtenissen nu al wereldwijde economische gevolgen hebben.

Volgens het rapport werden de verwoestende gevolgen versterkt door het El Niño-fenomeen, dat in combinatie met klimaatverandering tussen 2023 en 2024 de droogte in belangrijke landbouw- en ecologische gebieden verergerde. "Het was een perfecte storm", merkt onderzoeker Kelly Helm Smith op. "El Niño gooide olie op het vuur van klimaatverandering."

De economische kosten van deze droogtes, zo waarschuwt de studie, zijn sinds 2000 al verdubbeld en zouden tegen 2035 met 35% tot 110% kunnen stijgen. "De domino-effecten kunnen regionale droogtes veranderen in wereldwijde economische crises", merkt medeauteur Cody Knutson op.

Een van de aandachtspunten van het rapport is de onevenredige impact op vrouwen, meisjes, ouderen en de plattelandsbevolking. In Ethiopië is het aantal kindhuwelijken tijdens de droogte meer dan verdubbeld. In Zimbabwe verlieten duizenden meisjes de school vanwege honger of slechte hygiëne. In het Amazonegebied raakten inheemse gemeenschappen geïsoleerd door het dalende waterpeil van rivieren, waardoor vrouwen zelfs kinderen kregen zonder dat ze de gezondheidscentra konden bereiken.

"We zagen wanhopige overlevingsmechanismen: meisjes die van school werden gehaald om uitgehuwelijkt te worden, families die door droge rivierbeddingen graven om aan besmet water te komen, en ziekenhuizen die in het donker lagen. Dit zijn tekenen van een ernstige crisis", aldus hoofdauteur Paula Guastello.

Het rapport besluit met een duidelijke oproep om te investeren in preventie. Het stelt voor om systemen voor vroegtijdige waarschuwing te versterken, stroomgebieden te herstellen, inheemse gewassen te promoten, veerkrachtige infrastructuur te garanderen en gendergelijkheid bij adaptatie te prioriteren.

"Droogte is niet langer alleen een meteorologisch fenomeen. Het is een sociale, economische en ecologische noodsituatie", vat Dr. Svoboda samen. En hij waarschuwt: "De vraag is niet of het opnieuw zal gebeuren, maar of we de volgende keer beter voorbereid zullen zijn."

Journalist Milieu en Gezondheid