Operaties tegen depressie zijn een mijlpaal in Colombia: 'het is een laatste redmiddel' en worden vergoed door de EPS.

Lorena Rodríguez is 38 jaar oud en kampt al meer dan twintig jaar met depressie, een aandoening die zelfs zes verschillende behandelingen niet hebben kunnen verhelpen. Gedurende deze periode heeft Rodríguez haar leven bedreigd met dagen waarop ze niet uit bed kon komen, niet kon werken en met niemand kon communiceren. Dat veranderde allemaal een paar dagen geleden toen een team van artsen en neurochirurgen verschillende elektroden in haar hersenen implanteerde, een chirurgische mijlpaal voor het land.

De innovatieve procedure, genaamd Deep Brain Stimulation (DBS), werd uitgevoerd in het Internationaal Ziekenhuis van Colombia (HIC) en omvatte de implantatie van vier elektroden in verschillende diepe hersengebieden. Deze elektroden werden verbonden met een batterij in de borstkas, die continu elektrische impulsen afgaf om de hersenactiviteit te reguleren. Deze impulsen waren instelbaar met een afstandsbediening.

In dit geval werden vier perforaties in de schedel gemaakt. Tot nu toe werden er normaal gesproken maar twee gemaakt, omdat er maar twee elektroden werden geïmplanteerd, maar bij deze procedure hebben we er vier geplaatst – wat technisch gezien eigenlijk zes is. Er werden vier kleine gaatjes gemaakt, elk ongeveer 4 millimeter groot, en de operatie werd uitgevoerd terwijl de patiënt lag en wakker was. Voordat de laatste elektrode werd geïmplanteerd, werd een katheter ingebracht die als een bliksemafleider werkte en de elektrische activiteit van de neuronen in het specifieke te bereiken gebied registreerde, legt Dr. William Omar Contreras, functioneel neurochirurg en HIC-onderzoeksmedewerker, uit.

De procedure vereiste een nauwkeurige planning met behulp van geavanceerde hersenbeeldvormingstechnieken zoals tractografie, waarmee emotionele circuits in kaart kunnen worden gebracht. "Dit is alsof je een raket naar een specifieke locatie stuurt", merkt de specialist op. De operatie wordt uitgevoerd terwijl de patiënt wakker is om de directe effecten van de hersenstimulatie te monitoren. "Ze glimlachte tijdens de operatie. Het was een prachtig resultaat", voegt de arts eraan toe.

Uiteindelijk blijft het hele systeem in het lichaam van de patiënt, en de patiënt zal de rest van zijn leven met de elektroden leven en medisch gemonitord blijven. Van tijd tot tijd moet Lorena een operatie ondergaan om de batterijen van de elektroden, die op de borst van de patiënt bevestigd blijven, te vervangen. "De patiënt kan naar zee, vliegen of zijn normale leven leiden. Niets wordt blootgesteld", legt Contreras uit.

De procedure is geen definitieve genezing, maar biedt wel een functioneel alternatief voor patiënten met een ernstig beperkte levenskwaliteit. "We genezen niets, maar we verbeteren wel de levenskwaliteit van de patiënt. Ze kan weer uitgaan, werken, socializen en interesse tonen in een partner", legt de specialist uit. Lorena had zes soorten antidepressiva, cognitieve gedragstherapieën, transcraniële magnetische stimulatie en andere behandelingen geprobeerd, maar zonder blijvend resultaat. "Ze was iemand van wie het vrijwel zeker was dat ze zelfmoord zou plegen. Ze had al een zelfmoordpoging gedaan. We hebben een traject van twee jaar doorlopen om te bepalen of we de interventie effectief konden uitvoeren", voegt Contreras eraan toe.

De deskundige benadrukt dat dit type operatie alleen in extreme gevallen wordt overwogen, nadat alle conventionele alternatieven zijn uitgeput. "Patiënten moeten door ten minste twee onafhankelijke psychiaters worden beoordeeld. Beiden moeten het erover eens zijn dat alle mogelijke alternatieven zijn geprobeerd", legt Contreras uit. Daarnaast moeten andere interventies, zoals elektroconvulsietherapie of repetitieve transcraniële stimulatie, zijn uitgevoerd. Omdat een operatie minimaal invasief is en een continu effect heeft, biedt het een hoopvolle optie voor mensen die al tientallen jaren met een invaliderende depressie leven.

Wereldwijd zijn er al meer dan 400 vergelijkbare operaties uitgevoerd – de eerste in Canada. Maar de operatie die bij het HIC wordt uitgevoerd , onderscheidt zich door de complexiteit en de verschillende benaderingen. "Tot nu toe was de gebruikelijke aanpak het implanteren van slechts twee elektroden. Wij hebben er vier geïmplanteerd, met stimulatie gericht op zes verschillende structuren. Het is een baanbrekende operatie", benadrukt Contreras. De aanpak is erop gericht niet alleen diep verdriet te moduleren, maar ook bijbehorende symptomen zoals angst, schuldgevoel en piekeren. "Emotionele circuits lopen niet alleen via Highway 25 in de hersenen. Ook andere 'wegen' moeten worden gestimuleerd om uitgebreidere resultaten te verkrijgen", voegt hij eraan toe.

Deze doorbraak is het resultaat van de eerdere ervaring van Contreras en zijn team met complexe ingrepen, zoals operaties voor ernstige agressie, patiënten met autismespectrumstoornissen en ziekten zoals de ziekte van Parkinson. "Ik heb in verschillende delen van de wereld gewerkt en onderzoek geleid naar cerebrale microdialyse. Dit alles heeft deze operatie een andere aanpak mogelijk gemaakt", aldus de neurochirurg. De operatie symboliseert niet alleen een technische evolutie, maar ook een paradigmaverschuiving in de behandeling van ernstige psychiatrische aandoeningen door middel van functionele neurochirurgie.

Het is belangrijk om te benadrukken dat de bereikte mijlpaal ook een weerspiegeling is van samenwerking tussen meerdere disciplines. Dit was een inspanning van een functionele groep bestaande uit neurologen, psychiaters, neuropsychologen, epidemiologen en elektrofysiologen, waaronder bijvoorbeeld dr. Paula Millán en dr. Juan Esteban Rosales. Deze integratie was essentieel voor de planning en individualisering van de interventie, van patiëntselectie tot postoperatieve follow-up.

En ondanks de complexiteit wordt de operatie vergoed door het Colombiaanse zorgstelsel. "Patiënten hebben recht op een operatie via hun EPS (zorgverzekeraar), zolang ze voldoen aan de klinische eisen en de medische commissie doorlopen. Het probleem is dat velen niet weten dat het bestaat, en soms verwijzen zelfs de behandelende artsen hen niet door", legt Contreras uit. De specialist wil voorlichting geven en destigmatiseren: "Dit is geen gebrek aan karakter. Het is een interne storm die je vaak niet alleen kunt overwinnen. Er is hoop, de wetenschap erachter en er is toegang", concludeert hij.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) treft depressie 5 procent van de volwassen wereldbevolking, met ongeveer 280 miljoen mensen die aan deze aandoening lijden, een aantal dat nog steeds toeneemt. 70 miljoen van hen zijn refractaire gevallen, wat betekent dat ze zich niet houden aan de behandeling of er geen verbetering in zien. Naar schatting zouden wereldwijd 350.000 mensen in aanmerking kunnen komen voor DBS.

Diepe hersenstimulatie voor depressie is nog steeds een zeldzame procedure, maar met veelbelovende resultaten, aldus Contreras. Een studie waarin we de impact ervan op vergelijkbare aantallen patiënten duidelijk kunnen beoordelen, is nog ver weg. Het is echter een beschikbaar alternatief voor extreme gevallen, waarmee Colombia ook wereldwijd een voorbeeld wordt op het gebied van neuromodulatie en dit soort interventies.

In die zin sprak Lorena, de patiënt die een operatie onderging, mensen aan die worstelen met een psychische aandoening: "Het leven dat we hebben, zal altijd de moeite waard zijn. Laten we onszelf niet onderschatten, laten we niet denken dat we zwak zijn. We moeten praten, we moeten hulp zoeken. We zouden allemaal een psycholoog in de eerste lijn moeten hebben. Psychische gezondheid is slopend, soms zelfs meer dan een lichamelijke aandoening."

Journalist Milieu en Gezondheid