Een gehumaniseerd muizenantilichaam verwijdert kanker bij 84 mensen met een genetische mutatie.

Een nieuwe strategie, die drie jaar geleden met succes 100% van de tumoren bij een dozijn patiënten met endeldarmkanker verwijderde, heeft nu opmerkelijke resultaten opgeleverd bij een andere groep patiënten met gevallen van de slokdarm, maag, dikke darm, lever, blaas, baarmoeder en prostaat. De therapie, immunoablatief genoemd, heeft bij 80% van de 100 deelnemers met een specifieke genetische mutatie geleid tot een schijnbare verdwijning van kanker. Oncoloog Ana Fernández Montes , die niet bij dit onderzoek betrokken is, gelooft dat het om een ​​‘paradigmaverschuiving’ gaat. Dankzij deze behandeling hoeft men niet terug te grijpen naar agressievere alternatieven, zoals een operatie, bestraling of chemotherapie.

Een van de patiënten, de New Yorkse Maureen Sideris , een hyperactieve en spraakzame 71-jarige gepensioneerde, stopt haar auto om de telefoontjes van EL PAÍS te beantwoorden. Drie jaar geleden kreeg hij de diagnose maag-, slokdarmkanker en hij vreesde dat hij zijn spraakvermogen of zelfs zijn leven zou verliezen. Nu is ze dolgelukkig. De tumor is volledig in remissie, nadat hij zes maanden lang om de drie weken intraveneus is behandeldmet dostarlimab . Door dit succes hoefde hij geen riskante operatie aan zijn slokdarm te ondergaan. "Ik ben blij, want ik praat graag", grapt hij. "De kanker is verdwenen op mijn PET-scans en biopsieën. De artsen zijn voorzichtig en praten alleen over remissie, maar als het vijf jaar oud is, gebruiken ze het woord genezing", juicht hij, voordat hij enthousiast afscheid neemt en weer op pad gaat. "Ik heb het gevoel dat ik de loterij heb gewonnen", roept hij uit.

Dostarlimab, een medicijn dat is ontwikkeld door het Amerikaanse biotechnologiebedrijf AnaptysBio , is een verdedigingseiwit (een antilichaam) van een muis dat genetisch is gemanipuleerd om het te humaniseren. Het wordt geproduceerd in ovariumcellen van Chinese hamsters. De essentie van de behandeling is bekend. De Japanse wetenschapper Tasuku Honjo deed in 1992 een ontdekking die miljoenen levens zou redden. In het menselijk lichaam vonden ze een proteïne, genaamd PD-1, dat als een rem fungeert op de afweer van het lichaam. Door dit natuurlijke obstakel weg te nemen met behulp van een antilichaam genaamd nivolumab, zou het immuunsysteem de tumorcellen met nog grotere felheid kunnen aanvallen. Honjo won in 2018 de Nobelprijs voor de geneeskunde als de grondlegger van een baanbrekende techniek voor de behandeling van kanker: immunotherapie.

Het gehumaniseerde muizenantilichaam blokkeert bovendien de activiteit van het PD-1-eiwit, waardoor de menselijke afweer, die tumorcellen vernietigt, in gevaar komt. Het medicijn werd in 2021 al goedgekeurd voor baarmoederkanker , in combinatie met chemotherapie. Een team onderzoekers van het Memorial Sloan Kettering Cancer Center, een particuliere non-profitorganisatie in New York City, nam een ​​gedurfde beslissing: ze wilden zo snel mogelijk alleen nog dostarlimab gebruiken om te zien wat er zou gebeuren.

De wetenschappers selecteerden patiënten met een specifieke genetische mutatie in hun tumoren, mismatch repair-deficiëntie genaamd, die bijzonder gevoelig is voor PD-1-remmers zoals dostarlimab. Het Sloan Kettering-team schat dat 5-10% van de rectumtumoren en 2-10% van de andere solide kankers deze zwakke plek hebben.

Sascha Roth, een 38-jarige vrouw uit Washington met endeldarmkanker, was de eerste vrijwilliger. De remissie van zijn tumor verliep zo snel en verbazingwekkend dat zelfs de artsen het niet konden geloven, maar bij de tweede patiënt gebeurde hetzelfde. En met de derde. Op 5 juni 2022 kondigden wetenschappers ‘ de volledige respons ’ aan in de eerste twaalf geanalyseerde gevallen. De kanker leek verdwenen, maar de auteurs waarschuwden dat er meer tijd nodig was om te voorkomen dat de tumoren terugkwamen.

Meer dan vijf jaar na die eerste vrijwilliger hebben de onderzoekers, onder leiding van de oncologenAndrea Cercek en Luis Alberto Díaz , zojuist de resultaten gepubliceerd van nog eens honderd gevallen, zonder uitzaaiingen, maar met lokale vergevorderde ziekte. Bij de 49 behandelde personen met endeldarmkanker werden geen tekenen van de ziekte vastgesteld. Bij nog eens 54 patiënten met tumoren in andere lichaamsdelen (slokdarm, maag, dikke darm, lever, blaas, baarmoeder en prostaat) waren de resultaten niet zo spectaculair, maar nog steeds opmerkelijk. Bij ongeveer twee op de drie patiënten was er sprake van een volledige respons, wat betekent dat alle tekenen van kanker verdwenen zijn. In totaal zijn er 84 patiënten bij wie de kanker schijnbaar is verdwenen, op een totaal van 103. Bij degenen bij wie de tumor niet verdween, kromp deze wel.

“Dit zijn ongelooflijke resultaten”, zegt oncoloog Luis Alberto Díaz, 54 jaar geleden geboren in Schenectady (VS). Zijn moeder, een Peruaanse, arriveerde daar zeven maanden zwanger. In 2021 werd hij door de Amerikaanse president Joe Biden benoemd tot adviseur voor zijn kankerstrategie. Díaz is opgetogen. De eerste twaalf deelnemers, net als Sascha Roth, zijn tumorvrij gebleven. Vier van hen verbleven er al langer dan vijf jaar en kunnen nu als genezen worden beschouwd, aldus de oncoloog.

Therapie is niet goedkoop. Een enkele dosis kost meer dan 5.000 euro , dus de behandeling van één patiënt kan rond de 50.000 euro kosten. "Uiteindelijk is het betaalbaarder, omdat je dure therapieën zoals chemotherapie, radiotherapie en operaties vermijdt", zegt Díaz. GlaxoSmithKline, het Britse farmaceutische bedrijf dat de marktlicentie bezit voor dostarlimab, zal naar verwachting in 2024 ongeveer € 550 miljoen verdienen aan de verkoop van het antilichaam, dankzij de wijdverbreide toepassing ervan tegen baarmoederkanker in de Verenigde Staten.

Het nieuwe onderzoek, dat op 27 april werd gepubliceerd in het New England Journal of Medicine , is gefinancierd door GlaxoSmithKline zelf, maar ook door het National Cancer Institute en de National Institutes of Health in de Verenigde Staten, en door goede doelen zoals Swim Across America , dat zwemevenementen organiseert om geld in te zamelen. Deelnemers aan de klinische proef zijn tussen de 26 en 87 jaar oud. Onderzoekers benadrukken dat er meer tijd nodig is om de voordelen op de lange termijn te bevestigen, vooral bij patiënten met niet-rectale tumoren, waarbij de gemiddelde follow-up slechts ongeveer 15 maanden bedraagt.

Ana Fernández Montes, lid van de raad van bestuur van de Spaanse Vereniging voor Medische Oncologie, juicht de nieuwe resultaten toe. "De klinische respons is zeer hoog, de ziekte wordt uitstekend onder controle gehouden en mensen hoeven geen abdominoperineale amputatie van het rectum te ondergaan", aldus de oncoloog van het Universitair Ziekenhuiscomplex van Ourense. Luis Alberto Díaz bedacht de term immunoablatieve therapie, omdat het inhoudt dat de tumor wordt verwijderd met immunotherapie, zonder operatie, bestraling of chemotherapie. Hierdoor worden zeer ernstige bijwerkingen, zoals onvruchtbaarheid, vermeden. Immunoablatieve therapie klinkt “futuristisch”, erkent Díaz, maar tot nu toe werkt het in tientallen gevallen.