Noch nonnen noch religieuzen: de Dochters van de Barmhartige Liefde betrekken de Kerk

De Dochters van de Barmhartige Liefde (HAM), die onlangs door het aartsbisdom Madrid zijn opgericht, zijn geen nonnen of religieuzen, maar lekenleden van een openbare vereniging van gelovigen. Dit is een soort entiteit die losstaat van een instituut van gewijd leven, dat wil zeggen een congregatie of religieuze orde.

De interventie van de HAM, die leidde tot de uitzetting van haar algemeen overste, vond plaats na een onderzoek door de Rota-rechtbank , die meer dan anderhalf jaar bezig was met het bestuderen van de verschillende binnengekomen klachten.

Deze vereniging werd in 2007 als zodanig erkend, hoewel ze in 1983 werd opgericht door pater Antonio Mansilla, nadat hij de jezuïeten had verlaten, met als doel het prediken van geestelijke oefeningen die geworteld zijn in Ignatius, dat wil zeggen geïnspireerd door de principes van de heilige Ignatius van Loyola.

Momenteel zijn ze aanwezig in de aartsbisdommen Getafe, Toledo en Sevilla.

Hun doel is om een instituut van gewijd leven te worden, een status die ze nog niet hebben bereikt , ondanks de voortdurende verwijzingen naar hun leden als 'novicen', 'zusters' of 'nonnen', of het gebruik van termen als 'gemeenschap' of 'klooster' om te verwijzen naar de ruimtes die ze beheren, wat technisch gezien onjuist is.

"Ze functioneren blijkbaar als een religieuze orde, en spreken in termen van nonnen of een gemeenschap, maar dat is niet kenmerkend voor hun erkende status", aldus psycholoog Miguel Perlado, die verschillende HAM-gezinnen heeft bijgestaan die melding maakten van misbruik binnen de groep. Volgens hem wordt deze "dubbelzinnige taal" gebruikt om mensen te "verwarren" over hun status.

Om de verschillen tussen een publieke vereniging van gelovigen en instituten van gewijd leven of sociëteiten van apostolisch leven te begrijpen, is het Wetboek van Canoniek Recht van belang.

"Binnen de Kerk bestaan verenigingen die onderscheiden zijn van instituten van gewijd leven en sociëteiten van apostolisch leven, waarin de gelovigen, hetzij geestelijken of leken, hetzij geestelijken en leken, samenwerken om een volmaakter leven te bevorderen, de openbare eredienst of de christelijke leer te bevorderen of andere apostolische activiteiten uit te voeren", aldus artikel 298.1 van de tekst over eerstgenoemde.

Tot deze activiteiten behoren initiatieven voor evangelisatie, het verrichten van vrome werken of liefdadigheidswerken en de ‘christelijk geïnspireerde bezieling van de tijdelijke orde’.

Enkele voorbeelden van publieke verenigingen van gelovigen zijn de broederschappen en zusterschappen van de Heilige Week, of NGO's zoals Manos Unidas en Cáritas.

Hierin ligt het eerste verschil met instituten van gewijd leven, waarvan de leden ‘zichzelf volledig aan God wijden’, een toewijding die ze aannemen ‘door middel van geloften of andere heilige verplichtingen’, zoals die van kuisheid, armoede en gehoorzaamheid.

"Geloften binnen religieuze instituten zijn openbaar. De openbaarheid ervan hangt niet af van het feit of ze zijn afgelegd voor meer of minder mensen, tijdens een ceremonie of een mis, maar van het feit dat de overste ze in naam van de Kerk verzamelt en de Kerk ze ontvangt", aldus een kanunnik van de Pauselijke Universiteit van Comillas.

Deze geloften veranderen dus de canonieke status van degene die ze aflegt, die ophoudt leek te zijn en religieus wordt. Volgens artikel 590.2 van het Wetboek van Canoniek Recht nemen ze de verplichting op zich om de paus als "hoogste Overste" te gehoorzamen , iets wat niet wordt overwogen binnen publieke verenigingen van gelovigen.

"Het verschil is juridisch. Verenigingen van gelovigen leggen privé-geloften af, terwijl instituten van gewijd leven openbare geloften afleggen", aldus bronnen van het Vicariaat van het Godgewijde Leven van het aartsbisdom Madrid.

De HAMs kunnen zich dus niet identificeren als nonnen of als religieuzen, aangezien de geloften die zij hebben afgelegd een privékarakter hebben.

"Bij dit soort verenigingen wordt gesproken over superieuren, huizen en noviciaat, ook al is dat technisch gezien niet correct . Of ze nemen een aantal gebruiken en structuren over van een religieuze orde die ze uiteindelijk kunnen worden, maar nu nog niet zijn", aldus de deskundige van de Pauselijke Universiteit van Comillas.

De canon benadrukt dat deze praktijken worden uitgevoerd vanuit de intentie om een instituut van gewijd leven te worden.

"Ze proberen te leven alsof ze een religieuze instelling zijn, ze proberen de structuur ervan aan te passen en te leven in overeenstemming met wat ze willen worden", legt de deskundige uit. Hij ziet deze praktijk als een manier om aan de bevoegde autoriteit te laten zien dat ze kunnen worden aangemerkt als een religieuze orde of congregatie.

Een ander verschil tussen een religieus instituut en een publieke vereniging van gelovigen is de wijze van oprichting: terwijl de eerste de goedkeuring van de Heilige Stoel nodig heeft, verschilt de bevoegde autoriteit voor de oprichting van de laatste, afhankelijk van hun werkterrein.

Voor internationale verenigingen is een vergunning van de Heilige Stoel vereist, terwijl voor nationale, regionale en lokale verenigingen de steun van respectievelijk de Bisschoppenconferentie of de diocesane bisschop voldoende is.

Dat laatste is het geval bij de HAM, waarvan de statuten in 2024 werden vernieuwd door de kardinaal-aartsbisschop van Madrid, José Cobo.

Nauwelijks een jaar later heeft het aartsbisdom Madrid een buitengewoon commissaris voor de vereniging benoemd ter vervanging van het vorige bestuursteam, dat uit zijn taken was ontheven.

Zij zal minimaal een jaar lang de leiding van de entiteit op zich nemen om aspecten als het trainingsplan, het gemeenschapsleven en de spirituele begeleiding te evalueren en bij te sturen.

Gedurende deze periode kan de Vereniging geen nieuwe roepingen aannemen, noch de opleidingsprocessen voortzetten van degenen die zich vorig jaar hebben aangesloten, noch externe pastorale activiteiten uitvoeren.