Wat maakt Neuschwanstein zo magisch? Het nieuwe UNESCO-werelderfgoed in beeld

Met brullende motor duwt de blauwe shuttlebus zich omhoog en zet de halve wereldselectie in de passagiersruimte in een ochtendswingende beweging. Amerikanen, Japanners, Zweden en Colombianen beklimmen de berg in eerbiedige afwachting. Een Nederlandse jongen, op vakantie in Duitsland met zijn ouders, checkt snel zijn smartphone om te zien wat de AI van Google te zeggen heeft over dit vreemde kasteel dat boven het stadje Schwangau in de Allgäu uittorent. "Het Sprookjeskasteel staat al in de zomer van 2025 op de UNESCO-werelderfgoedlijst." Oké, dan moet het toch ergens belangrijk zijn.

Nog een paar meter en de deuren gaan open. Welkom bij het nieuwe UNESCO-werelderfgoed Neuschwanstein.

Neuschwanstein is een van de beroemdste bezienswaardigheden van het land, het meest bezochte Duitse kasteel, een icoon onder de bezienswaardigheden ter wereld, gehuld in legendes, verbloemd met verheerlijking. Een clichématig erfgoed, te kitsch om waar te zijn. En inderdaad: de middeleeuwse romantiek is letterlijk een façade; Neuschwanstein is een product van de moderniteit, zelfs toen, eind 19e eeuw, een onwerkelijk venster naar een oude wereld, nooit voltooid. De bouw werd stilgelegd na de dood van zijn beschermheer, de Beierse koning Lodewijk II, die slechts 172 nachten kasteelheer was. Hij zag zijn kasteel nooit zonder steigers.

Zes weken na de dood van Ludwig, die ongeschikt was verklaard om te regeren en afgezet, werd kasteel Neuschwanstein dood aangetroffen in de Starnberger See onder omstandigheden die tot op de dag van vandaag onduidelijk zijn. Hoewel het kasteel oorspronkelijk bedoeld was als privé-retraite van een uiterst teruggetrokken koning, is het sindsdien vooral bedoeld als prestigieus boegbeeld van de Vrijstaat Beieren en een fantastische bezienswaardigheid voor de wereld. En met fenomenaal succes.

Medio juli voegde de Werelderfgoedcommissie in Parijs Neuschwanstein toe aan haar prestigieuze lijst – verreweg het beroemdste paleis van Ludwig II, waaraan UNESCO de langverwachte titel van cultureel erfgoed heeft toegekend: Slot Herrenchiemsee, Slot Linderhof en het Koninklijk Huis op Schachen zijn nu ook werelderfgoed. "Vooral Neuschwanstein", juichte minister-president Markus Söder (CSU) na de beslissing, "is hét symbool van Beieren. Dit sprookjesachtige kasteel combineert kunst en cultuur met een vleugje kitsch en cliché." Zijn minister van Financiën en Binnenlandse Zaken, Albert Füracker, ging nog een stap verder en beweerde dat Ludwigs paleizen nu officieel gelijkwaardig waren aan het Paleis van Versailles, de Akropolis en de Chinese Muur. Wij zijn van wereldklasse.

De onafgemaakte kamers op de tweede verdieping van Slot Neuschwanstein, bevroren in hun schil, herbergen nu de administratieve vleugel. Functionele chic, purisme in plaats van pracht en praal, is duidelijk zichtbaar op de weelderig ontworpen verdiepingen erboven, met schilderijencycli uit de opera's van Richard Wagner, een koninklijke caleidoscoop van bouwstijlen, eclecticisme geïnspireerd door Ludwigs verlangens, de magnifieke Zangerszaal naar het voorbeeld van de Wartburg, en de Troonzaal, die de christelijk-absolutistische excentriciteit van de vorst tot het uiterste drijft. In de kantoren dragen ze overhemden, geen hermelijn. De enige majestueuze naam is die van de adjunct-directeur van Slot Neuschwanstein, die gasten in zijn kantoor ontvangt voor een vergadering: Andy König. "Het was geen vereiste voor een baan," zegt hij.

Koningen onder elkaar: Andy König van het bestuur van kasteel Neuschwanstein in zijn kantoor voor het portret van Lodewijk II.

Bron: Marco Nehmer

Ze volgden de beslissing van de commissie in Parijs via een livestream, hier in het kasteel, en beneden in Schwangau zond de kasteelbrouwerij het uit naar de enthousiaste omwonenden. Ze waren gespannen, zegt König, maar ook vol vertrouwen. Ze lieten de spandoeken die nu aan het poortgebouw hangen, vooraf produceren en hingen ze na de bekendmaking op. "Wij zijn Werelderfgoed" staat erop.

Sommigen, vooral in de omliggende gemeenten, denken misschien: dit ook. Ze wonen hier al in een openluchtmuseum, omringd door een ansichtkaartwaardig landschap, waar toeristen massaal naartoe trekken. Maar in Schwangau hebben ze er bewust voor gekozen om Werelderfgoed te worden. Een referendum in 2023 maakte de weg vrij voor de aanvraag, die al jaren in voorbereiding was. "Natuurlijk bestond er al de vrees voor een nog grotere toestroom", zegt Andy König. "Maar het is al aan de grens."

De titel is dus minder een keurmerk voor toerisme. Het is meer een kwestie van reputatie. En een commitment. Uiteindelijk zetten degenen op de lijst zich in voor principes zoals duurzaamheid en voor de zorg voor en bescherming van dit bijzondere culturele erfgoed. UNESCO pleit specifiek voor een bezoekersmanagementstrategie voor Neuschwanstein om de gevolgen van massatoerisme te beperken. Minder is niet per se meer. Maar meer is zeker minder. "Het is inderdaad," zegt König, verwijzend naar de overvolle wegen op de berg tijdens het hoogseizoen, "een beperking van de privémobiliteit van burgers."

Boven in het paleis, waar sinds 1994 meer dan 40 miljoen euro is geïnvesteerd in de renovatie, kunnen ze echter de toegang controleren. Alleen wie een rondleiding heeft geboekt, mag naar binnen. Ze hebben het aantal personen per groep al teruggebracht van 58 naar 45. Het tempo blijft hetzelfde: de toegangspoort gaat elke vijf minuten open en dagelijks lopen er zo'n 4500 mensen door de gangen. In 2024 waren er in totaal 1,1 miljoen bezoekers, van wie er maar heel weinig uit Duitsland zelf kwamen: tachtig procent van de bezoekers komt uit het buitenland.

Van Seattle naar Schwangau: reisleider Amir Saad (links) met een reisgroep uit het noordwesten van de VS.

Bron: Marco Nehmer

Onder hen op deze zondig mooie vrijdag in juli: vier toeristen uit Seattle, VS. Ze hebben een privétour geboekt bij Amir Saad, die met zijn bedrijf Special Private Tours al duizenden gasten de berg op heeft gebracht; hij doet het al dertien jaar. "Vanaf nu," legt Saad het nieuwsgierige viertal uit terwijl hij naar een panoramisch displaybord wijst, "zullen we de term 'Disney Castle' nooit meer gebruiken." Een knipoog. Hij weet dat het een verloren strijd is: de wereld kent Neuschwanstein als inspiratiebron voor Walt Disney's beroemde Kasteel van Doornroosje; dat krijg je niet uit mensen, zeker niet uit Amerikanen. Gevraagd naar de reden waarom ze hier tijdens hun Europese reis stoppen, antwoordt Kerry Reese, een lange man met Duitse roots: "Omdat Walt Disney ons vertelt hoe geweldig het is." Zijn vrouw, Robin, maakt vervolgens wat misschien wel het doorslaggevende punt is: "Dit is geen fantasie. Dit is de realiteit."

Neuschwanstein is echt, en in zekere zin, in zijn oneerlijkheid, ook opvallend eerlijk: het feit dat een fantasiekasteel oprijst uit de rots boven de Alpsee, geboren uit de verlangens van zijn beschermheer, Lodewijk II, die naar een alternatieve wereld vluchtte, een tragische sprookjeskoning, extravagant, buitenaards – sommigen zouden zeggen, krankzinnig – is iets waar niemand hier een geheim van maakt. Slot Neuschwanstein is een geconstrueerde studie van persoonlijkheid.

Drie christen-sociaaldemocraten in de neogotische slaapkamer van de koning: minister van Financiën en Binnenlandse Zaken Albert Füracker (van links), minister-president Markus Söder (CSU) en minister van Wetenschap en Kunst Markus Blume. Aanleiding was de officiële voltooiing van de ruim 40 miljoen euro kostende renovatie.

Bron: Karl-Josef Hildenbrand/dpa

"De mythe," zegt locoburgemeester König, die de naam van Neuschwansteins superfiguur nooit noemt, alsof het volkomen duidelijk is op wie hij doelt, "bestaat alleen bij hem. Als iemand anders het had gebouwd, zou het waarschijnlijk niet deze mysterieuze aantrekkingskracht hebben gehad." De wereldontvluchtende monarch, deze wedergeborene van verloren glorie. Deze obsessie met de oude legenden. Het einde, de dood. Deze mysterieuze dood. "De vele dingen," zegt König, "passen uiteindelijk zo bij elkaar dat ze dit een magische plek maken."

In al zijn tegenstrijdigheden is Neuschwanstein misschien wel het perfecte monument. Want het is gewoon zoals de dingen soms zijn: dubbelzinnig, tegenstrijdig, zowel echt als nep, ouderwets en toch mijlenver vooruit op zijn tijd – met zijn telefoonsysteem en elektrische bel – waarheid en fictie, een geconstrueerde droom – hoewel dat laatste wat overdreven was voor de hoogwaardigheidsbekleders in Parijs, en de bijlage "geconstrueerde dromen" in de titel van de aanvraag van de Duitse UNESCO-commissie moest worden geschrapt. Neuschwanstein is zelfs zonder overweldigend. "Voor mij," zegt Brad Flolid van de tourgroep in Seattle, "is het de meest volmaakte en artistieke bezienswaardigheid die we tot nu toe hebben gezien." En ze waren net in Parijs geweest.

Wie hier op zoek is naar het zogenaamd echte Duitsland, is misschien wel aan het verkeerde adres. Aan de andere kant: wat is het probleem? Beneden, waar de tourbussen elkaar kruisen, staat een jonge Zuid-Afrikaan genaamd Jade een broodje Leberkässe te eten. "Ik bedoel, er zijn veel plaatsen in Europa die gebombardeerd en vervolgens herbouwd zijn om te laten zien hoe het er vroeger aan toeging. Ik heb er geen probleem mee dat sommige dingen nog maar een schim zijn van wat ze vroeger waren." Neuschwanstein daarentegen is onaangetast gebleven. Ludwig II zou overwogen hebben het kasteel te laten slopen in plaats van het na te laten aan het nageslacht. De SS blies het bijna op vlak voor het einde van de oorlog, in april 1945. Maar het staat er nog steeds. En, ter ere van zijn bouwgeschiedenis, maakt het al lang deel uit van een groot verhaal.

En waanzinnig fotogeniek. Iedereen die eruitziet als Neuschwanstein is een winnaar in het Instagramtijdperk. Miljoenen foto's worden jaarlijks vanaf de Marienbrücke gemaakt; een schijnbaar eindeloze oceaan aan foto's stroomt van hieruit het internet op, wat vervolgens weer de volgende aantrekt. Samen met de Brandenburger Tor en de Dom van Keulen is Neuschwanstein al jaren het bekendste en meest gewilde Duitse fotomotief in het buitenland. "Ik denk dat er gewoon een verlangen is om hier te zijn en het af te vinken", zegt Andy König over de logica van de socialemediamaatschappij.

Om de bezoekersmassa te reguleren

Zijn persoonlijke favoriete plek, voegt König eraan toe, is op het balkon, op het westen. Wat je hier ziet, is nooit hetzelfde; het weer baadt deze gezegende plek op aarde in duizend kleuren, waardoor er telkens een nieuw beeld ontstaat. En als de mist rond de rots dwarrelt, zegt hij, "denk je soms dat het kasteel opstijgt."

Wie zou verbaasd zijn? Deze plek lijkt buitenaards.