Zal een EU-uitspraak wijzigingen in het Duitse minimumloonsysteem noodzakelijk maken? Werknemers- en werkgeversvertegenwoordigers, maar ook politici, kijken dinsdag met ingehouden adem naar Luxemburg.

Het Europees Hof van Justitie doet vandaag uitspraak over de toekomst van de EU-richtlijn minimumloon. De rechters van de Grote Kamer moeten beslissen of de regelgeving, die in 2022 door de EU-lidstaten met meerderheid van stemmen is aangenomen, verenigbaar is met de Europese verdragen. Denemarken, gesteund door Zweden, vecht de richtlijn aan en heeft begin 2023 een rechtszaak aangespannen.

De EU-richtlijn betreffende adequate minimumlonen definieert normen voor de wijze waarop wettelijke minimumlonen moeten worden vastgesteld, bijgewerkt en gehandhaafd.

Denemarken stelt dat de EU-wetgever zijn bevoegdheden heeft overschreden door de richtlijn aan te nemen. Het verwijst daarbij naar het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). Volgens Denemarken staat dit verdrag richtlijnen toe over onder andere arbeidsvoorwaarden, maar niet over lonen.

In zijn afsluitende pleidooi in de procedure volgde de advocaat-generaal van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) de argumenten op de belangrijkste punten en adviseerde hij het Hof de richtlijn in haar geheel ongeldig te verklaren. De rechters zijn echter niet gebonden aan deze aanbeveling.

Mocht de Minimumloonrichtlijn worden ingetrokken, dan zou het debat in Duitsland over de vraag of de nationale regelgeving in de Minimumloonwet, die al elf jaar van kracht is, moet worden aangepast aan het EU-recht, irrelevant worden. In dit verband bestaat al lang de wens om het minimumloon vast te stellen op basis van een referentiewaarde die in de EU-richtlijn wordt genoemd. Dit zou vereisen dat werkgevers ten minste 60 procent van het mediane brutoloon in Duitsland betalen. Het mediane brutoloon is het loon waarbij de helft van alle werknemers meer en de andere helft minder verdient.

De Duitse regering heeft onlangs besloten dat het huidige minimumloon van € 12,82 per uur op 1 januari zal stijgen naar € 13,90 per uur en een jaar later met nog eens 70 cent naar € 14,60 per uur. Volgens de vakbonden had het echter eigenlijk tot meer dan € 15 moeten stijgen als het mediaanloon als maatstaf was gebruikt.

Volgens de richtlijn zou Duitsland ook een actieplan moeten indienen ter bevordering van collectieve onderhandelingen, omdat slechts ongeveer 50 procent van de werknemers in de Bondsrepubliek recentelijk onder een collectieve overeenkomst viel. Dit heeft tot doel het aandeel van de arbeidsrelaties dat onder een collectieve overeenkomst valt, te verhogen. Een actieplan is volgens de richtlijn alleen overbodig als de dekkingsgraad van de collectieve onderhandelingen 80 procent of hoger is.

Volgens het Bondsministerie van Arbeid en Sociale Zaken heeft Duitsland nog geen actieplan ingediend bij de Europese Commissie. Dit zal naar verwachting uiterlijk 31 december gebeuren.

Adam Sagan, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit van Bayreuth, vertelde het Duitse persbureau dat een ongeldigverklaring van de minimumloonrichtlijn een zware tegenslag zou betekenen voor het sociale beleid van de EU. Mocht het Europese Hof van Justitie de richtlijn echter ongeldig verklaren, dan zal Duitsland zijn minimumloonwetgeving moeten hervormen, bijvoorbeeld met betrekking tot wie recht heeft op het minimumloon en welke criteria in acht moeten worden genomen bij de vaststelling ervan. "Dat betekent niet dat de uitkomst per se zal veranderen", benadrukte Sagan. Het minimumloon zou uiteindelijk op de momenteel overeengekomen € 13,90 kunnen blijven.

Politicoloog Martin Höpner van het Max Planck Instituut voor Maatschappijwetenschappen wijst er echter op dat de bepalingen van de richtlijn deels vaag en vatbaar voor interpretatie zijn. Volgens hem zou Duitsland waarschijnlijk op veilig terrein zitten, zelfs als de Deense rechtszaak zou worden afgewezen. Wat de cao-doelstellingen betreft, zou Duitsland echter zijn actieplan voor het verbeteren van de dekking van de cao-onderhandelingen bij de Commissie moeten indienen.

"In tegenstelling tot de Europese trend is de tariefdekking in Duitsland de afgelopen twee decennia snel gedaald, tot ongeveer 50 procent", aldus de hoogleraar. Dit is dramatisch en de Duitse wetgever moet absoluut meer doen, betoogt Höpner. Hij voegt er echter aan toe dat dit zowel met als zonder een EU-richtlijn mogelijk is.