Of Brosius-Gersdorf rechter wordt of niet: de koelbloedige berekening van de SPD werpt zijn vruchten af

Politiek floreert op tactische berekening. Wetenschap op rationaliteit. En esoterie op noodlottige voortekenen. Niet iedereen lijkt de functionele logica van het andere systeem te begrijpen. Een fatale vergissing. Want als Frauke Brosius-Gersdorf haar kaarten had laten lezen, had ze het aanbod van de SPD om zich kandidaat te stellen voor het Federale Constitutionele Hof waarschijnlijk afgewezen.

Haar kandidatuur was vanaf het begin al gedoemd te mislukken. Haar promotor, Horst Dreier, was al gezakt bij de verkiezingen voor constitutioneel rechter in 2008. En sinds de mislukte kanselierverkiezing had het duidelijk moeten zijn: deze coalitie staat niet op de rand van de afgrond; ze balanceert al lange tijd op de rand van de afgrond.

Terwijl de SPD zich als moreel gezagsdrager presenteert, gaat de advocaat ten onder

Sterren, kaarten, slechte voortekenen? Onwetenschappelijke onzin. Maar het terrein dat Brosius-Gersdorf betreedt, gedijt op irrationaliteit en onvoorspelbaarheid. Terwijl er naar schuldigen wordt gezocht en een zogenaamd grootschalig complot rond de verkiezing van rechters wordt blootgelegd, wordt de verantwoordelijkheid van de SPD, die haar kandidaat demonstratief steunt, uit het oog verloren. Wat als de geënsceneerde loyaliteit in werkelijkheid een ander doel nastreeft?

Wat als solidariteit slechts een façade was en in werkelijkheid het startsein voor een gecontroleerde mislukking? Terwijl de SPD zich voordoet als een morele autoriteit, gaat een advocaat ten onder. In het volle zicht van het publiek.

Terugblik: Begin juli leek alles soepel te verlopen. Er was een akkoord bereikt over drie nieuwe constitutionele rechters, onder wie twee juristen van het kandidaatstellingsrecht van de SPD: Ann-Katrin Kaufhold en Frauke Brosius-Gersdorf. Laatstgenoemde, jurist en hoogleraar aan de Universiteit van Potsdam, wordt beschouwd als een vooraanstaand constitutioneel jurist met diepgaande expertise. De kiescommissie keurde de benoeming goed met stemmen van de CDU/CSU.

De verkiezingsdatum was vastgesteld op 11 juli – en daarmee ook het begin van het parlementaire zomerreces. Maar kort na de stemming in de kiescommissie sloeg de stemming om. Sommige media spreken over een "georkestreerde actie" geïnitieerd en aangestuurd door anti-abortusactivisten, rechtse populistische media en de AfD.

De nieuwsplatforms Apollo News en Nius zouden na de bekendmaking van de nominaties bewust de gemoederen tegen Brosius-Gersdorf hebben aangewakkerd. Het gaat om verschillende artikelen waarin Brosius-Gersdorfs standpunten over gelijkheid, verplichte vaccinatie, de AfD en het hoofddoekenverbod worden aangekaart.

De hoogleraar uit Potsdam, te gast in de show van Markus Lanz in juli 2024, pleitte voor een verbod op de AfD, mits er voldoende bewijs is. Zo'n proces zou "een zeer sterk signaal van onze veerkrachtige democratie" kunnen afgeven. Het probleem is dat zelfs een verbod op de partij de aanhangers van Alternative für Deutschland niet zal "elimineren". Een formulering die ze later omschreef als "ongelukkig".

De bescherming van ongeboren leven

De partij blijft echter bij haar fundamentele standpunt: als er na zorgvuldig onderzoek voldoende bewijs is van anticonstitutionele doelstellingen, moet de democratische rechtsstaat kunnen optreden. Een standpunt dat de SPD goed uitkomt. Op hun partijcongres drie weken geleden stemden de sociaaldemocraten unaniem in met het voorbereiden van een verbod op de AfD.

Maar het was niet alleen deze opvallende positie die het zogenaamd stabiele kader voor rechterlijke verkiezingen deed wankelen. Brosius-Gersdorfs standpunt over de bescherming van ongeboren leven ging nog verder.

Vooral een zin die de advocate als deskundige in een juridische commissie over abortushervorming uitsprak, leidde tot discussie: "Naar mijn mening zijn er goede redenen waarom de garantie van menselijke waardigheid alleen geldt vanaf de geboorte." Wat vanuit haar perspectief bedoeld werd als een grondwettelijke kwalificatie binnen het kader van een gedifferentieerde hoorzitting, werd in de media en het politieke debat bestempeld als een "extreem linkse" wereldvisie.

Vertegenwoordigers van de CDU/CSU en verschillende katholieke bisschoppen beschuldigden Brosius-Gersdorf ervan het recht op leven van ongeboren kinderen in twijfel te trekken. Nius-hoofdredacteur Julian Reichelt verspreidde de bewering dat de kandidaat voor een rechtersfunctie bij het Federale Constitutionele Hof "abortus tot de negende maand" grondwettelijk achtte – een beschuldiging die Brosius-Gersdorf verwerpt als vals en "schandelijk". Zeker is dat de vraag wanneer de garantie van de menselijke waardigheid in de Grondwet van kracht wordt, controversieel is onder juristen.

Frauke Brosius-Gersdorf betoogt dat er vanuit het huidige recht goede redenen zijn om aan te nemen dat de garantie van menselijke waardigheid alleen geldt bij de geboorte, zonder daarmee de fundamentele behoefte aan bescherming van ongeboren leven ter discussie te stellen. Een argument dat ongetwijfeld in academische kringen goed wordt ontvangen, maar dat bij een groot deel van de CDU/CSU-fractie tot verontwaardiging leidde.

Uiterlijk aan de vooravond van de verkiezingen had de SPD de toch al laaiende brand rond Frauke Brosius-Gersdorf kunnen blussen door aan te kondigen dat de verkiezingen zouden worden uitgesteld. In plaats daarvan steunden de sociaaldemocraten demonstratief hun kandidaat, wat neerkwam op het gebruik van een brandversneller.

Want met elke dag dat ze zich vastklampt aan de nominatie, wordt wat bedoeld was als een teken van standvastigheid steeds meer een cynische oefening in zelfbedrog. De SPD liet zich ophemelen als een moreel bolwerk, terwijl haar kandidate haar standpunten rechtvaardigde in tv-programma's.

Wie het recht opeist om te interpreteren, gelooft dat hij gelijk heeft, maar vergist zich fataal.

Brosius-Gersdorf werd een pion in politieke berekeningen. Van buitenaf gezien lijkt het gedrag van de SPD een daad van vasthouden aan principes. Maar de vraag rijst of de sociaaldemocraten niet bewust op een mislukking hadden gerekend om vervolgens de rollen om te draaien en de CDU/CSU de schuld te geven van de mislukte verkiezingen. Wie zo denkt, beschuldigt de SPD niet van zwakte, maar van een politiek berekende manoeuvre met een maximaal potentieel voor escalatie.

Zelfs toen het aantal kritische stemmen in de CDU/CSU-fractie groeide en de eerste berichten suggereerden dat 30 tot 60 parlementsleden de verkiezingen zouden kunnen blokkeren, onderging de SPD geen strategische heroverweging. Geen teken van concessie, geen alternatieve kandidaat, geen zichtbare poging tot de-escalatie. Alleen slogans van volharding en de mantra-achtige herhaling dat ze zich niet zouden laten leiden door "rechtse campagnes". Maar dat is precies wat er allang is gebeurd.

De pose van standvastigheid heeft al lang het contact met de realiteit verloren. Degenen die beweren de soevereiniteit van interpretatie te hebben, denken dat ze gelijk hebben, maar vergissen zich deerlijk.

De partij had de terugtrekking van haar kandidaat op elk moment kunnen aankondigen, met als argument het gebrekkige proces, persoonlijke vijandigheid of een gedegradeerde debatcultuur. De lijst met redenen is lang. Een terugtrekking na de stemming van de Juridische Selectiecommissie, maar vóór de definitieve stemming in de Bondsdag, zou juridisch zonder problemen mogelijk zijn geweest. De commissie doet slechts een aanbeveling; de daadwerkelijke verkiezing vindt pas plaats met de vereiste tweederdemeerderheid in de plenaire vergadering.

Totdat deze stap is voltooid, kan de nominerende partij de naam intrekken of kan een kandidaat verklaren dat ze niet langer beschikbaar is. Hoewel formeel onproblematisch, zou een dergelijke stap desalniettemin politiek gevoelig liggen: hoewel het de druk op de CDU/CSU zou verlichten, zou het tegelijkertijd de eigen zwakte in het proces blootleggen. Niettemin had het de waardigheid van de kandidaat kunnen behouden en de coalitie mogelijk verdere schade kunnen besparen.

Maar in plaats daarvan moest Brosius-Gersdorf zichzelf rechtvaardigen, uitleggen en verdedigen. Toegeven? Geen optie voor de SPD. De golf waarop de sociaaldemocraten sinds de federale verkiezingen meevaren, wordt blijkbaar tot het bittere einde meegevoerd.

Tegen welke prijs? De coalitie is ernstig beschadigd, de procedures zijn ontspoord en de onafhankelijkheid van het Hooggerechtshof is plotseling een onderhandelingsmiddel geworden in politieke machtsspelletjes. In plaats van een verstandige koerswijziging toonde de SPD zich tot het bittere einde koppig vasthoudend aan principes. In plaats van de situatie vanuit een praktisch politiek perspectief te beoordelen en een oplossing te vinden in het belang van en ter bescherming van "een veerkrachtige democratie", klampt ze zich vast aan een besluit dat allang geen meerderheid meer heeft. Zo heeft de SPD zich in een positie gemanoeuvreerd waarin ze zich noch geloofwaardig kan aanpassen, noch haar standpunt agressief kan verdedigen.