Kritiek op Israël | Staatssecretaris voor Cultuur Weimer irriteert met boycotclaim

Op de eerste dag van zijn aantreden ontmoette de nieuwe staatsminister voor Cultuur, Wolfram Weimer (CDU), woensdag de voorzitter van de Centrale Raad voor Joden in Duitsland, Josef Schuster, in de Bondskanselarij. Samen willen ze antisemitisme “nog daadkrachtiger en effectiever bestrijden, vooral in de culturele sector.” Achtergrond van dit initiatief is de kritiek van de Centrale Raad op antisemitische afbeeldingen tijdens de Documenta in Kassel in 2022 en de uitspraken over de oorlog in Gaza tijdens de Berlinale van vorig jaar. Daar bekritiseerden filmmakers het optreden van Israël in de oorlog in Gaza en riepen op tot een staakt-het-vuren. De toenmalige staatssecretaris voor Cultuur, Claudia Roth (Groenen), kreeg kritiek van de voorzitter van de Centrale Raad omdat zij tijdens het gala had geapplaudisseerd .

Na de ontmoeting met Schuster maakte de federale regeringscommissaris voor cultuur en media (BKM) bekend dat er sinds de aanval van Palestijnse groeperingen op Israël op 7 oktober 2023 "steeds meer oproepen waren tot boycots of andere acties tegen Joodse kunstenaars." De conservatief wil zich hier “met alle macht” tegen verzetten. Weimer kondigde aan dat hij “in nauwe samenwerking” met de Centrale Raad concrete maatregelen zou uitwerken.

De bewering van toegenomen ‘oproepen tot boycots of andere acties’ tegen Joodse individuen houdt echter geen stand als we er kritisch naar kijken. Toen de “nd” ernaar vroeg, noemde het kantoor van Weimer ook maar twee gevallen die betrekking hadden op Duitsland. Het eerste betreft een gastoptreden van het Batsheva Dance Company op de Berliner Festspiele in januari 2025. Activisten en groepen uit de Berlijnse dansscene waren destijds verantwoordelijk voor het protest. "Als organisatoren van het protest willen we ondubbelzinnig duidelijk maken dat onze actie altijd gericht was tegen de decennialange medeplichtigheid van het Batsheva Dance Company met de Israëlische staat en haar fascistische regering, die Palestijns grondgebied bezet door genocide te plegen", legde de groep uit in antwoord op een verzoek van de "nd". De oproepen waren nooit gericht tegen individuele dansers of Joodse mensen, maar tegen een instelling "die overheidsgeld ontvangt van een land dat internationaal als een apartheidsstaat wordt geclassificeerd."

Als ander voorbeeld van vermeende oproepen tot afgelasting tegen Joden noemt het BKM-kantoor het Berlijnse Pop-Kultur-festival, dat al meerdere malen doelwit was van de campagne "Boycot, Desinvestering en Sancties" (BDS). De campagne bekritiseerde het feit dat er optredens plaatsvonden van artiesten waarvan de reiskosten mede werden gefinancierd door de Israëlische overheid. Er zijn echter geen oproepen tegen deze mensen gedaan.

Toen de “nd” ernaar vroeg, noemde het kantoor van Weimer slechts twee gevallen die betrekking hadden op Duitsland.

Een woordvoerster van Weimer noemt nog andere instellingen in Duitsland waartegen de BDS-beweging oproept een boycot uit te voeren. Deze worden echter niet als Joods aangemerkt. Voorbeelden hiervan zijn de Berlijnse technoclub About Blank, het Fusion Festival aan de Müritz, het Internationale Kortefilmfestival Oberhausen en het European Media Art Festival Osnabrück.

De woordvoerster van BKM verwijst ook naar de Art not Genocide Alliance (ANGA), die werd opgericht voor de Kunstbiënnale van Venetië en tot doel heeft ervoor te zorgen dat Israël wordt uitgesloten van het evenement. "De campagne richt zich op instellingen en individuen die de zionistische staat vertegenwoordigen, niet op Joodse kunstenaars", verzekert ANGA de "nd". De kritiek is gericht op de ‘opzettelijke vermenging van antizionisme met antisemitisme – een tactiek om legitieme kritiek het zwijgen op te leggen en een open debat over het Israëlische beleid te onderdrukken.’

Stelt Weimer dan alleen een toename van ‘acties’ tegen Joodse kunstenaars voor om een ​​hardere aanpak van kritiek op Israël vanuit de culturele sector te rechtvaardigen? Antisemitisme-onderzoeker Peter Ullrich beweert het volgende: "Wie kritiek wil leveren op iets, zegt meestal dat het steeds erger wordt. Dat geldt des te meer als het gaat om het gevoelige onderwerp van antisemitisme. Er is altijd de angst dat het anders niet serieus genoeg wordt genomen." Ullrich constateert ook een toename van antisemitische incidenten. "De drempel waarbij kritiek op de etnische zuivering van Israël in Gaza als antisemitisme en Israëlhaat werd bestempeld, is echter steeds lager geworden."

“Cultuur moet ruimte bieden voor dialoog en debat, voor kritiek en controverse”, schrijft het kantoor van Weimer aan de “nd.” Door actie te ondernemen tegen boycotcampagnes is het doel om ‘deze ruimte te beschermen en te behouden’.

Er bestaat echter de vrees dat de nieuwe staatsminister voor Cultuur een antisemitismeclausule zal invoeren – vergelijkbaar met wat de Berlijnse senator voor Cultuur Joe Chialo (CDU) al tevergeefs heeft geprobeerd : in het regeerakkoord staat dat projecten met antisemitische doelstellingen geen financiering mogen krijgen. Het is onduidelijk wie verantwoordelijk zou moeten zijn voor het definiëren van deze projecten als ‘antisemitisch’.

Naast de BDS-campagne denkt Weimer mogelijk ook aan het netwerk Strike Germany, dat de woordvoerster van BKM expliciet noemt in verband met haar oproepen tot boycot van culturele evenementen in Duitsland. Kunstenaars, schrijvers en cultuurwerkers organiseren zich tegen de oorlog in Gaza en het Duitse beleid ten aanzien van het Midden-Oosten, maar ook tegen de beperkingen van de vrijheid van meningsuiting op dit vlak. Een oproep van Strike Germany, ondertekend door honderden mensen, wordt gezien als een van de redenen voor het mislukken van de Berlijnse antisemitismeclausule in de culturele sector.

Het is opmerkelijk dat er in het recente verleden in Duitsland inderdaad meerdere oproepen zijn geweest om optredens van Joodse artiesten te annuleren. Deze oproepen kwamen echter van de Centrale Raad zelf en waren gericht tegen antizionistische of anti-Israëlische personen.

In 2022 schortte Documenta, na een interventie van president Schuster, het geplande online discussiepanel "We need to talk!" op, waarmee de wereldkunsttentoonstelling beschuldigingen van antisemitisme wilde bespreken. Na de Berlinale van vorig jaar riep de voorzitter van de Centrale Raad ook op tot consequenties nadat Yuval Abraham, de Israëlische co-regisseur van de Oscar-winnende film "No Other Land", sprak over "apartheid" op de Westelijke Jordaanoever. Vorig jaar zou de Joodse filosofe Judith Butler de Adorno-prijs van de stad Frankfurt am Main worden ontnomen. Vooral gemeenteraadslid Jutta Ditfurth (Ökolinx) zette zich in voor deze boycot.