125 jaar popcultuur: de magische kleuren van OZ

Er was eens een klein meisje, Dorothy Gale. Ze woont afgezonderd op een rustige boerderij in Kansas. Totdat een enorme tornado haar en haar hond Toto meesleurt en hen meeneemt naar het fantasiekoninkrijk Oz, waar veel gevaren op de loer liggen, maar ook wonderen gebeuren.

Op advies van een vriendelijke heks vertrekt Dorothy naar de Smaragden Stad. Ze volgt een weg van gele bakstenen, in de hoop dat de mysterieuze Tovenaar van Oz haar kan helpen om naar huis terug te keren...

Dit is het verhaal met de oorspronkelijke titel "The Wonderful Wizard of Oz" van de Amerikaanse auteur Lyman Frank Baum, gepubliceerd in 1900. In slechts enkele jaren tijd groeide het verhaal uit tot een van de populairste kinderboeken ter wereld. Het is in meerdere talen vertaald.

Een reis naar het binnenland

Tijdens haar lange reis raakt Dorothy bevriend met illustere inwoners van Oz: een vogelverschrikker die graag een eigen brein zou willen, een blikken man die verlangt naar een hart en een laffe leeuw die op zoek is naar moed. Samen trotseren ze allerlei beproevingen, zijn ze een boze heks te slim af en ontdekken ze dat de eigenschappen waar ze naar op zoek waren, al lang in hen aanwezig waren.

Dorothy's magische robijnrode muiltjes, die ze krijgt nadat haar huis door een tornado is weggevaagd en de Boze Heks van het Oosten bij haar landing doodt, blijken de sleutel te zijn tot haar terugkeer naar huis.

Britannica, de oudste encyclopedie ter wereld, beschrijft "De tovenaar van Oz" als een "modern sprookje met een duidelijk Amerikaanse achtergrond" en oordeelt dat de dappere Dorothy misschien wel beschouwd kan worden als een van de eerste feministische heldinnen in de kinderliteratuur.

Of het nu gaat om films , theater, musicals of popmuziek: de uiteenlopende bewerkingen hebben het magische land Oz en zijn inwoners tot iconen van de popcultuur gemaakt. De beelden die er het vaakst mee worden geassocieerd, komen echter ook vooral uit een specifieke context: namelijk uit de MGM-verfilming uit 1939 met in de hoofdrol de toen 16-jarige Judy Garland . Haar melancholische interpretatie van "Somewhere Over the Rainbow" werd in 2001 verkozen tot "het beste lied van de 20e eeuw" in een gezamenlijk representatief onderzoek van de National Endowment for the Arts (de enige federale culturele financieringsorganisatie in de VS, noot van de redactie) en de Recording Industry Association of America.

Van zilveren en rode pantoffels

In het boek van Lyman Frank Baum waren Dorothy's betoverde schoenen zilverkleurig, niet robijnrood! Pas bij de verfilming in 1939 werd de kleur helderrood, om optimaal gebruik te kunnen maken van het toen nieuwe Technicolor-filmproces. Rood kwam op het scherm gewoon beter uit dan zilver, vooral tegen de achtergrond van de gele bakstenen van de straat.

Een paar van deze slippers, gedragen door Judy Garland in de film, werd in 2005 gestolen uit een museum in Minnesota en in 2018 teruggevonden door de FBI. In 2024 werd het geveild voor 28 miljoen dollar.

Hoe paarden van kleur veranderen

En ook dit filmgeheim kan worden onthuld: Lang voordat computergraphics en AI-trucs werden uitgevonden, bestond er al voedingskleurstof! Om het schitterende, van kleur veranderende paard dat Dorothy en haar vrienden verwelkomt in de Smaragden Stad, vorm te geven, waren er vier witte paarden op de filmset aanwezig. Omdat dierenrechtenactivisten protesteerden tegen het verven van de vacht van de paarden, gebruikten de filmtechnici simpelweg gelatinepoeder en voedingskleurstof om de dieren wit, violet, rood of geel te laten glanzen. Het enige probleem: naar verluidt likten de dieren het gekleurde poeder tussen de schoten door herhaaldelijk op. Daarom moesten de scènes zo snel mogelijk worden opgenomen.

Het groene uitzicht op de Smaragden Stad

Ook de "Smaragden Stad" werd niet van groene smaragden gebouwd. Voor de bewoners lijkt het alleen zo omdat ze groene brillen moeten dragen – een slimme truc van de goochelaar om de indruk van pracht en praal te wekken.

De film uit 1939 toonde een prachtige groene achtergrond, waardoor de Smaragden Stad voorgoed werd vastgelegd als een stralend groen paradijs in de populaire cultuur.

Welke kleur had Dorothy's jurk?

Nog steeds zijn de meningen verdeeld over de vraag of Dorothy's geruite jurk blauw-wit of blauw-roze was. Volgens sommige fansites op internet was wat in de film blauw en wit leek, in werkelijkheid blauw en lichtroze. Sterker nog, Rosa leek beter zichtbaar te zijn onder het intense filmlicht.

Dit punt doet onvermijdelijk denken aan het kleurendebat op sociale media in 2015, beter bekend als "The Dress". Op dat moment ontstond er op internet discussie over een foto van een jurk: was die wit met gouden strepen? Of blauw met zwarte strepen? De originele jurk was in werkelijkheid donkerblauw en zwart gestreept. De verschillende kleurwaarnemingen hangen af ​​van de manier waarop het menselijk brein licht interpreteert.

Veel verschillende aanpassingen

Sinds de eerste publicatie zijn er talloze kleurrijke interpretaties van "The Wizard of Oz" verschenen.

In het nummer "Goodbye Yellow Brick Road" (1973) van Elton John, dat de zanger samen met zijn vaste partner Bernie Taupin schreef, worden beelden uit Oz gebruikt om de teleurstelling over de roem en het verlangen naar een eenvoudiger leven te symboliseren. De laatste wereldtournee van de 78-jarige Elton John had als motto "Farewell Yellow Brick Road". Het begon op 8 september 2018 in Allentown, Pennsylvania, VS, en eindigde op 8 juli 2023 in Stockholm, Zweden.

De musical "The Wiz" uit 1978 was daarentegen een musical met alleen zwarte acteurs. De rol van Dorothy werd overgenomen door voormalig Motown-ster Diana Ross. Michael Jackson, destijds 20 jaar oud en verre van de "King of Pop", kreeg de rol van vogelverschrikker. Critici waren negatief over de film. Maar achter de schermen ontmoette de legendarische producer Quincy Jones zijn toekomstige "Thriller"-acteur Jackson.

En dan is er nog de Broadway-kaskraker "Wicked" uit 2003: Die vertelde het tot dan toe onbekende verhaal van de verkeerd begrepen "Boze Heks van het Westen" Elphaba (in het Duits: "Het ware verhaal van de Boze Heks van het Westen"). Deze keer heeft de "betoverde tovenares" een smaragdgroene huid en een stem die de zwaartekracht tart. Het bekendste nummer uit de musical is "Defying Gravity".

De succesvolle musical is nu verfilmd in twee delen, met in de hoofdrollen Cynthia Erivo en Ariana Grande. Het eerste deel, dat in 2024 in de bioscopen verscheen, werd eerder dit jaar genomineerd voor tien Oscars bij de 97e Academy Awards en won er zelfs twee: voor Beste Productieontwerp en Beste Kostuumontwerp.

Geadapteerd uit het Engels door Anastassia Boutsko