Panamahoed | Stro voor onze hoofden

Je zonnehoed liegt je voor! Of je nu een goedkope Chinese versie draagt of een exemplaar van de hoogste kwaliteit, die al snel meer dan 10.000 euro kost, de grootste klassieker onder de zuidelijke hoofddeksels, de Panama, verbergt een aantal waarheden: hij vertegenwoordigt noch de elegantie van de hogere klasse van een Thomas Mann in zijn zomerverblijf, noch de tropische avontuurlijke geest van Ernest Hemingway. Hij past ook niet in de elitetenniscultuur van de jaren 20, en een puur herenaccessoire is zeker niet het kenmerk van de "man van de wereld". Zelfs de naam is misleidend, want echte Panamahoeden worden nooit in Panama gemaakt. De hoed is een erfenis van koloniaal paternalisme. Westerse mogendheden hebben de luchtige, licht geweven petten van inheemse culturen overgenomen en opnieuw geïnterpreteerd.

De ware oorsprong van de hoedenlegende ligt 1000 kilometer van Panama in Ecuador. De toquillapalm, een endemische palm (d.w.z. inheems in Ecuador), groeit in de westelijke kustprovincies van dit kleine Andesland. Het stro vormt de grondstof voor de Panama's en garandeert hun onverwoestbare flexibiliteit. Originele exemplaren kunnen worden opgerold tot het formaat van een sigaar.

Begin 16e eeuw bereikten de eerste Spanjaarden het huidige Ecuador tijdens hun plundertochten. Toen ze de hoofdtooien van de inheemse bevolking zagen, deden de indringers denken aan de mutsen die katholieke nonnen droegen. De naam van de toquillapalm komt van het Spaanse woord toquilla, wat driehoekige hoofddoek of omslagdoek betekent.

Archeologische vondsten suggereren dat pre-Spaanse samenlevingen zoals de Manteña-Guancavilca-cultuur al zo'n 1500 jaar geleden toquillavezels gebruikten voor hoofdtooien. In het stadje Montecristi ontwikkelde zich vanaf de 17e eeuw een speciale vaardigheid in het weven van palmbladeren, en dit verspreidde zich tot in Europa. Tegenwoordig wordt de stad beschouwd als een Panamese hotspot en is de oorsprongsbenaming een kwaliteitskeurmerk.

Maar hoe ontstond de geografische misvatting van de Montecristi-hoed? Het was de schuld van een vorst die ook vaak politiek ongelijk had: Napoleon III. Napoleon Bonapartes mislukte neef had van de legendarische hoeden uit Ecuador gehoord en liet er een naar Parijs verschepen. Omdat de hoeden via Midden-Amerika werden verzonden, droegen ze het Panama-douanestempel en werden ze voortaan Panamahoed genoemd. Zo ontstond de misvatting. Een hoed die voornamelijk kleine boeren en dwangarbeiders op plantages beschermde, werd een statussymbool. Overal waar de blanke elite onder plafondventilatoren aan rumcocktails nipte, was de Panamahoed een begrip.

Hoewel de naam van de hoed onterecht was, gaf de aanleg van het Panamakanaal de carrière van de leverancier van draagbare zonnebrillen een impuls. Toen de Amerikaanse president Theodore Roosevelt in 1906 de bouwplaats tussen de oceanen inspecteerde, zat er op zijn hoofd, hahaha, een Panamahoed! Je kunt je niet beter kleden: een groot keizerlijk project inspecteren in keizerlijke kledij. De Britse auteur Graham Greene noemde het kanaal "een symbool van kolonialisme dat het land in tweeën deelt". De belofte om de winst te delen met de lokale bevolking werd gebroken. In plaats daarvan blijft de regio lijden onder de ecologische gevolgen en de politieke invloed van Washington. In dit opzicht verbergt de hoed die langs het kanaal wordt gedragen minder koloniaal-romantische chic dan een systeem van uitbuitende buitenlandse overheersing.

Ecuadoraanse palmboeren en strowevers komen uiteindelijk met lege handen terug, net als de bewoners van het Panamakanaal. Westerse importeurs en luxe retailers plukken de enorme winsten. Is de geschiedenis van de Panamahoed niet een typische koloniale tragedie? Een inheemse beschaving wordt beroofd van haar volledige erfgoed. De natuurlijke hulpbron, de eeuwenoude kennis van het koken en roken van palmbladeren, de verfijnde weefkunst – de Europese smaak en kapitalistische handelslogica hebben zich alles toegeëigend. De oorspronkelijke inheemse vorm van de hoed is grotendeels verdwenen. Deze is lange tijd gebaseerd geweest op typologische modellen uit de westerse mode, vertaald naar de ademende palmstrotaal van equatoriale breedtegraden.

De Panama is verkrijgbaar als bolhoed, cowboyhoed en de "buzzsaw" die door Venetiaanse gondeliers werd gedragen. Er zijn ook damesmodellen verkrijgbaar. Bijna alle versies komen echter oorspronkelijk uit Europa! Bijzonder iconisch zijn de Panama Fedora en de Panama Trilby (het kleinere broertje van de fedora met een kortere rand). Beide waren oorspronkelijk gemaakt van vilt. Lange tijd maakten ze deel uit van het clichébeeld van de filmgangster; zelfs Al Capone zwoer bij de fedora.

Is dat toeval? Niet als je Hannah Arendts theorie over imperialisme erop naslaat: de koloniale ondernemer, zegt ze, is een combinatie van "gentleman" en "crimineel". Velen hebben deze historische verwijzingen naar Panama genegeerd. Zelfs een anti-imperialist als Erich Honecker nam zijn toevlucht tot Ecuadoraans stro tijdens reizen naar Cuba of op warme dagen in Oost-Berlijn.

Het hippietijdperk, punk en grunge deden het een tijdje stoffig lijken, maar uiterlijk sinds de millenniumwisseling is deze zomerklassieker weer helemaal terug in de mode. Dit is te zien bij beroemdheden als Johnny Depp, Daniel Craig en Kate Hudson. Een klimaatramp, die tot ver in Noord-Europa betere zonbescherming vereist, wakkert deze heropleving ongetwijfeld aan. Dus wie baseballpetten te proletarisch, vissershoeden te burgerlijk en XXL-sombrero's te dronken vindt, kan weinig anders doen dan een Panama opzetten. Een echte met een valse naam, of een échte neppe uit China.